Trai làng trong xóm ngoài ngõ không nhìn em mà chép miệng, bảo chỉ có
nước lấy chồng biệt xứ, ở đây ai dám dây vào. Mạ không phải thảng thốt
mỗi khi đi chợ, ghé qua nơi này nơi kia được người ta ghì lấy bằng ánh mắt
thương hại (thì nhà chừng ấy người, mà được mấy người tỉnh táo). Nên có
lần mang tâm sự với o Út rồi nói giá như ba không đi bộ đội thì làm chi nên
nông nỗi. O Út nhẹ nhàng kể về ba, ngày xưa ba học giỏi nhưng mười tám
tuổi đã hăng hái viết đơn tình nguyện. Trận Thành Cổ năm bảy hai, o Út
chập chững theo mệ chạy giặc nhưng cả nhà cứ ngoái đầu biết ở nơi đó có
ba đang cầm súng. Mệ quày quả đi mà tay Nam mô A di đà Phật chỉ cần
cho con tui trở về, trở về bình an là được. Nên dầu thế nào, ba trở về đã là
may mắn, bao nhiêu người đi mà không về đó thôi. Phía sau lưng nhà em,
chỗ bãi Ghềnh người chết dạt vào đầy rẫy. O dặn em đừng ra sông buổi
trưa. “Ba mi cất nhà ở gần đó chắc cho đồng đội đỡ lạnh lẽo, nên đừng bao
giờ khinh thường ba”. Em không dám khinh khỉnh gì, chỉ là đôi chút tủi
thân và mệt mỏi, sau rồi cũng quen. Đôi khi, đau khổ dai dẳng khiến người
ta chai sạn chẳng lạ lẫm và thắc mắc gì.
Mạ con em xáo xào khi có một chú người Bắc mang quân phục vai hàm
tá đến tìm ba. Bảo ba là đồng đội của anh trai chú, tên Lam, nghe người ta
bảo ngày xưa hai người thân nhau lắm nên có thể ba là người đã chôn cất
hài cốt của chú Lam. Mạ ngó qua ba thở dài, bảo chẳng trông mong chi, vợ
con ông mà ông còn không nhớ nữa nè. Rồi chưa kịp cười e thẹn “Nghe
ổng gọi tên này mà tui cứ tưởng là người xưa” thì chú ấy tới quỳ sụp dưới
chân ba, lay lay rồi gọi, “Tôi, Lam đây anh Cử, Lam đây anh Cử!”. Ba gạt
tay ra, giãy giụa và chạy ào ra khỏi nhà.
Ba ngày sau em với mạ mới tìm được ba. Ba đi bộ lên tận thị xã, áo quần
rách rưới tả tơi, không biết có bị người ta đánh không mà mặt mũi sưng vù.
Mạ chẳng hề la ba tiếng nào, còn em thì hết sức chịu đựng, em hét lên. Mạ
ngước mặt lên trời, hình như mấy chục năm qua dù cố gắng trốn tránh cuối
cùng mạ cũng chẳng thể nhịn mình ví von rằng “Mạ thèm được điên như
ba mi quá!”. Nhớ một đêm cách đây nhiều đêm, khi ấy em vừa tròn mười
tuổi, có người đàn ông đến tìm mạ. Người đó bảo về thăm mạ, nắm tay mạ
