MÙI HƯƠNG - Trang 52

hoặc cái mà thiên hạ đang muốn.
Chắc chắn là gã chó đẻ Pélissier này tuy mới ba mươi lăm tuổi mà đã có
một gia tài lớn hơn của ông, Baldini, tích luỹ được trong suốt ba đời không
ngừng làm việc vất vả. Và mỗi ngày gã một thêm giàu còn ông thì cứ
nghèo đi. Ngày trước làm gì có thể như thế được! Chỉ mới vài chục năm
nay mới có chuyện một nghệ nhân tăm tiếng đồng thời là một commercant
(nhà buôn) có uy tín phải đấu tranh vật lộn để tồn tại! Chỉ từ khi mà thói
đam mê sự mới lạ một cách quá trớn bùng ra khắp nơi và trong mọi lãnh
vực thì mới sinh ra cái trò tha hồ xông xáo, cái trò thí nghiệm điên cuồng,
cái thói thèm khoe mẽ này trong buôn bán, giao thông và khoa học!
Hay là cái trò say mê vận tốc! Đường xá đào bới khắp nơi để làm gì, những
cây cầu mới nữa, để làm gì?Lợi lộc gì nếu đi từ đây đến Lyon chỉ mất có
một tuần. Ai thích mới được chứ? Cho ai? Hay là vượt Đại Tây Dương,
phóng sang châu Mỹ trong một tháng, làm như thể nghìn năm qua người ta
sống không nổi vì không có cái châu ấy. Con người văn minh đã đánh mất
gì trong rừng già của người da đỏ hay nơi bọn da đen? Họ còn đi đến cả
Lappland tuốt trên phía Bắc muôn đời băng giá, nơi bọn mọi rợ ăn thịt sống
nhăn. Rồi họ còn muốn tìm một châu nữa nghe đâu ở nam Thái Bình
Dương, nghĩa là ở tận đâu đâu. Cái trò điên khùng ấy để làm gì? vì rằng
những bọn khác cũng làm như thế, bọn Tây Ban Nha, bọn Anh trời đánh,
bọn Hà Lan vô liêm sỉ, rồi thì sẽ phải đánh nhau thôi, mà cái này thì không
kham nổi. Một cái tàu chiến cũng phải đến 300000 livres, từ thuế anh đóng,
chỉ cần trúng một quả đại bác là sẽ chìm ngay trong năm phút, chìm vĩnh
viễn. Mới đây ngài bộ trưởng tài chính đòi thu thuế tới một phần mười thu
nhập, có nghĩa là sẽ đưa anh đến phá sản, bấy nhiêu cũng đủ làm anh nản
chí rồi, dù không trả đi chăng nữa.
Nỗi bất hạnh của con người xảy đến vì anh không chịu ở yên trong cái
phòng của anh, Pascal nói thế. Mà Pascal là một vĩ nhân, một Frangipani
của trí tuệ, xét cho cùng là một nghệ nhân thật sự, và một người như thế
này ngày nay chẳng ai cần đến nữa. Bây giờ người ta đọc những sách gây
bạo động của bọn Hugenot [1] hay bọn Anh. Hoặc là họ viết luận văn hay
những cái gọi là tác phẩm khoa học vĩ đại đặt lại không chừa một vấn đề