Có lẽ định nghĩa tốt nhất về Niết bàn là xem Niết bàn như sự Tự
do tuyệt đối, nhưng đồng thời cũng tham chiếu đến nó như là “Thực
tại vô điều kiện” (“Unconditioned”), “Sự Thật” (“Truth”), “Hạnh
phúc”/“Thiên phúc” (“Bliss”), hay “Thực tại Tối hậu” (“Ultimate
Reality”). Là tự do, khi biết nhìn sự vật như chúng đích thực là chúng,
giải thoát khỏi mọi biến dạng méo mó làm giới hạn những dự phóng
tự thân của chúng. Nó là một sự giải phóng an lành yên tĩnh khỏi mọi
âu lo hiện thực dằn vặt của cuộc sống, giống như những âu lo dằn vặt
đã thúc đẩy thái tử Tất Đạt Đa đi ra khỏi cung điện nhà vua. Khác xa
sự tự hủy bi quan của chủ nghĩa hư vô, Niết bàn được nói là một trạng
thái phúc hạnh và sinh động trong đó mọi căm thù, gian dối, và ham
muốn đều đã được hủy diệt. Niết bàn là một trạng thái tâm linh cao cả
có thể sinh nghiệm được ngay trong chính cuộc đời này, như đã được
minh chứng trong các sử hạnh về Đức Phật với sự kiện Đức Phật đã
sống hơn 40 năm sau khi hoàn tất giác ngộ Niết bàn dưới gốc cây Bồ
đề.
4) Diệu Đế thứ tư: Đạo Đế [marga-satya, chân lý về con đường
thoát khổ; marga: con đường]. Nay ta đến Diệu Đế thứ tư, toa thuốc
chấm dứt cơn bệnh đau khổ, liều thuốc cho phép ta hoàn thành trạng
thái lành mạnh tột cùng của Niết bàn: Bát Chánh Đạo [astanga-
samyan-marga, con đường tám phần đúng đắn]. Con đường này cũng
được biết đến như là con đường trung dung: “Trung Đạo” (Middle
Way), bởi nó đứng giữa hai thái cực của cuộc sống, một bên với thỏa
mãn những vui thú thường tình (như được biểu thị với cung vua trong
câu chuyện cuộc đời của thái tử Tất Đạt Đa) và bên kia với khổ tu quá
khắc nghiệt (như được biểu thị với các thực hành gay gắt của Đức
Phật tương lai cùng với năm người bạn đồng tu trong rừng). Một ít
con đường tu đạo phát xuất từ Ấn Độ (như thực hành yoga cổ điển tám
bước) được thực hiện với tám bước tiếp theo nhau, giống như leo
thang từng nấc một; nhưng còn Bát Chánh Đạo của Phật giáo thì gồm
