ngày. Cũng một thể thức như thế, không chỉ một ngày, hay một thời
khắc ngắn, có thể làm cho một con người được chân phúc và hạnh
phúc (NE 1098a1tt.).
Độc giả có thể sẽ kinh hoàng khi biết được rằng, mấy câu chữ trên
đây là một trong những đoạn văn hùng biện nhất của Aristoteles! Ông
là một triết gia rất thanh đạm và nghiêm túc, luôn thận trọng trong
việc đưa ra những phẩm định mà ông cho là cần thiết, mặc dầu những
câu chữ đó có thể khó hiểu bao nhiêu đi nữa. Thông điệp xuất hiện ở
đây thật là một điều quý giá: (a) sự Thành tựu của con người căn cứ
trên hành động, đó là sự thực hành các quan năng của chúng ta; (b)
phải đem ra sử dụng khả năng đặc biệt của con người là lý tính; (c)
hoạt động này phải được thực hiện cách hoàn hảo và tinh tế, phô diễn
cái tốt nhất, một cách hoàn toàn ưu việt hay đức hạnh; và (d) việc đó
phải xuyên suốt cả một đời người.
Công thức trên đây hẳn nhiên mời gọi ta tiếp tục khảo sát bản chất
của tính ưu việt của con người (từ Hy Lạp arete thường được dịch là
“đức hạnh”, nhưng ta biết rằng, đối với Aristoteles, những sự vật vô
sinh cũng có arete; thí dụ: cái rìu có arete khi nó bổ củi tốt – trong
tiếng Anh, ta có thể nói đó là một cái rìu tốt (good), nhưng không nói
nó là một cái rìu đức hạnh!). Tương ứng với lý trí suy tư và lý trí tuân
phục − hai thành phần của linh hồn mà ta đã nói đến ở trên −
Aristoteles phân biệt tính ưu việt của trí tuệ và tính ưu việt của tính
tình (NE 1103a15). Thành phần thứ nhất về lý trí suy tư, Aristoteles
lại chia thành hai phần: lý thuyết và thực hành. Hai ưu việt lý thuyết là
sophia hay kiện toàn trí tuệ (điều ta nay gọi là ưu việt hàn lâm), và
techne hay tinh thông kỹ thuật (Aristoteles tỏ ra có thành kiến bởi đã
không đánh giá đúng mức lĩnh vực kỹ thuật này). Ưu việt thực hành là
phronesis hay khôn ngoan thực hành, nghĩa là cân nhắc đúng đắn việc
gì phải làm trong những hoàn cảnh sinh sống thực tiễn và có những
quyết định khôn ngoan cho những trường hợp đó.
