đức tiết độ và sợ hãi xa khỏi đức can đảm. Chúng ta có thể bị tham
vọng xã hội làm cho liều lĩnh và tính tư kỷ đưa tới bất công.
Còn có một sai trái khác nữa trong bảng Chẩn bệnh của Aristoteles,
khi ông phân biệt Ba loại trạng thái không đáng có: sự Ác, Thiếu tự
chủ và Tàn bạo (NE 1145a16). Loại thứ nhất là điều trái ngược với
đức hạnh, nghĩa là một khuynh hướng làm điều xấu được bén rễ trong
ta – không phải do bẩm sinh, nhưng là do đào luyện sai trái phối hợp
với lựa chọn sai lầm. Loại thứ ba có phần nào vì bẩm sinh, xu hướng
không chữa lành nghiêng về hành động một cách “bất nhân”, hoặc làm
tổn thương kẻ khác, hoặc chỉ là một cách vũ phu thô lỗ (td. người bị
loạn thần kinh nhân cách hay đần độn bẩm sinh). Loại thứ hai là điều
hay nhất đối với Aristoteles; ông đã đưa ra một phân tích triết học về
sự tự chủ và thiếu tự chủ trong sách tập VII.
Như ta đã xem trong chương 4, Sokrates quan niệm không có ai làm
điều mà mình cho là sai. Nhưng điều đó đi ngược với kinh nghiệm
thực tiễn của con người, như sứ đồ Paulus đã tường thuật: “Sự thiện
tôi muốn thì tôi không làm, nhưng sự ác tôi không muốn, tôi lại cứ
làm” (Romans 7:19). Platon phân biệt các phần xung khắc trong linh
hồn và đặt câu hỏi thực tế, làm sao ta có thể thực hiện sự hòa hợp nội
tâm. Một trong những đóng góp quan trọng của Aristoteles là vạch ra
rằng, người thiếu tự chủ là kẻ rất khác với người đơn giản là xấu là ác,
bởi loại người sau [người xấu] điển hình là không ý thức được mình
xấu như thế nào, còn loại người trước [thiếu tự chủ] thì ý thức một
cách đau thương − như Paulus − về hố sâu giữa ước mơ và hành động
(NE 1150b36). Có nhiều hy vọng điều trị hay cải thiện được trong
trường hợp đầu [người thiếu tự chủ], còn trong trường hợp sau [người
xấu] thì ta không nên hoàn toàn thất vọng, bởi những người như thế
cũng có cơ may được làm cho ý thức về điều sai trái của họ.
Về phần tích cực, có sự phân biệt tương ứng giữa một bên là người
làm điều lành điều đúng, nhưng chỉ sau khi thực hành sự tự chủ để chế
ngự được những ham muốn không thích đáng của mình, và bên kia là
