hành − đã làm cho người Đạo Islam tự do có đủ loại ý kiến về mọi vấn
đề, thế tục cũng như tôn giáo. Do đó, các truyền thống tinh thần Đạo
Islam có dịp nẩy sinh ra đủ thứ suy luận. Nhưng, về vấn đề tính Độc
nhất của Thượng đế, những công thức truyền thống (phát xuất từ
Qur’an) nhấn mạnh rằng, Thượng đế không phải chỉ là “một”, nhưng
không có gì mà Thượng đế có thể so sánh với, và không một ai có thể
được xem ngang hàng với Thượng đế. Điều ấy bề mặt xem ra như
không có vấn đề, nhưng nó để lại cho ta câu hỏi: Thượng đế là ai hay
là gì? Nếu so sánh với vật gì trong tạo thành là điều không thể, thì câu
hỏi này cũng không thể trả lời, ngoại trừ sự lặp lại (tautology):
Thượng đế là Thượng đế.
Mặc dầu câu hỏi hắc búa này, chính Qur’an cũng quả quyết cho tín
hữu của mình rằng, Thượng đế là công chính và thương xót, toàn
năng, toàn tri, v.v... Quả thật, Qur’an và những truyền miệng được
người Đạo Islam tin là được phát xuất từ chính tiên tri Muhammad
(hadith) đưa lại những mô tả nhân cách hóa về Allah, điều đã gây bối
rối cho các nhà trí thức Đạo Islam từ những ngày đầu của đức tin. Một
thí dụ đặc biệt khó hiểu (bí ẩn) từ Qur’an có thể minh họa điều này:
“Mọi sự vật đi đến tiêu diệt, ngoại trừ dung nhan Thượng đế” (Qur’an
28:88). Những hàm ý huyền nhiệm của câu nói này chắc hẳn gây ngạc
nhiên và suy nghĩ, và các người sùng đạo Đạo Islam đã hiểu câu nói
này rằng, cuối cùng, chỉ Thượng đế là thực hữu. Nếu là như thế, thì
mọi sự mà ta cảm nghiệm trong thế giới tự nhiên − mọi sự đều bị diệt
vong suy tàn − có thể được so sánh với những bóng hình trong ẩn dụ
hang động của Platon. Nhưng tại sao Qur’an nói về “dung nhan” của
Thượng đế? Bình luận truyền thống về đoạn văn này bao gồm một
quang phổ lớn những giải thích đi từ nhân cách hóa văn tự (Thượng
đế, giống như con người, có mặt mũi dung nhan) đến ẩn dụ (“Dung
nhan” của Thượng đế là một biểu hiện “yếu tính” thần linh của Ngài).
Bởi không có một thẩm quyền trung tâm nào chịu trách nhiệm xác
định cho một giải thích “chính thống” hay đúng đắn về các bản văn
