hợp nhất huyền nhiệm với Thượng đế − điều này thời bấy giờ bị xem
là dị giáo.
Ibn Sina (tên Latinh: Avicenna, 980 − 1039) đã sử dụng sự phân
biệt tinh tế của Aristoteles giữa những yếu tố hoạt động và thụ động
trong tâm thức con người đưa tới một lý thuyết về việc nói “tiên tri”
hay “khải thị”: Thượng đế được cho là đã phát ngôn thông qua trí
năng linh thiêng, hoạt động trong trí tuệ của Muhammad [nguyên tự
Ả Rập, có nghĩa: Sứ giả của Thượng đế, Kẻ đáng tôn vinh, Người lập
đạo Islam], trong khi trí năng nặng phần thụ động và tưởng tượng
trong trí tuệ của người tiên tri lại diễn tả những sự thật tôn giáo bằng
những hình ảnh sống động. Theo ibn Sina, hình ảnh cần được sử dụng
để thuyết phục những con người cảm tính về những sự thật tôn giáo và
để thúc đẩy họ đi đến hành động, nhưng các triết gia có thể giải thích
các hình ảnh bằng những lẽ của sự thật linh thiêng cao hơn. Ông nói
lên sự nghi ngờ về chân lý phục sinh thân xác trong nghĩa đen, tức
được hiểu theo chân chữ, và bởi thế tính chính thống của ông đã bị đặt
thành vấn đề.
Al-Ghazali (1058 − 1111) là một học giả lỗi lạc; ông đã từ bỏ chức
vị giáo sư tại Baghdad, đổi lấy một cuộc đời vô gia cư, di hành khổ tu,
một nhà linh đạo huyền nhiệm Sufi. Trong một tập sách với tên gọi có
phần khiêu khích Sự Bất minh của các Triết gia (The Incoherence of
the Philosophers), ông phê phán các triết gia Islam trước đây là đã lệ
thuộc tư tưởng Hy Lạp quá nhiều và đã đánh mất tính chính thống của
Qur’an [tiếng Ả Rập: Qur’an, có nghĩa Kinh Coran, hay Thiên Kinh].
Ông cũng đã thể hiện trước một cách đầy ấn tượng sự phủ nhận của
Hume về sự cần thiết của mối tương quan nguyên nhân − hậu quả và
sử dụng ý tưởng này vào vấn đề những lý thuyết siêu hình về Thượng
đế. Ông bảo vệ lời kêu gọi của Sufi thực hiện kinh nghiệm tôn giáo
hơn là biện luận triết học.
Tại Tây Ban Nha, đã có một sự tái bảo vệ triết học bởi ibn Rushd
(tên Latinh: Averroes, 1126 − 1198). Ông biện luận rằng, người
