Religion). Ông khảo xét với tính phê phán những luận cứ truyền thống
về sự hiện hữu của Thượng đế, cách riêng luận cứ thiết kế hay mục
đích (apparent design), trong Đối thoại về Tôn giáo Tự nhiên
(Dialogues Concerning Natural Religion) − nhưng những tư tưởng
như thế quá nặng phần dễ gây tranh cãi để đưa ra xuất bản trong thời
gian ông còn sống. Vào tuổi trưởng thành, Hume đã hân hoan được trở
nên danh tiếng như là một nhân vật trung tâm của phong trào Khai
minh Scotland, cùng với Adam Smith và Thomas Reid. Nhưng tiếng
tăm là một người vô thần đã ngăn chặn việc bổ nhiệm ông vào chức
vụ Ghế chủ tọa Phân ngành Triết học tại Đại học Edinburgh, mà ông
thật xứng đáng hưởng nhận. Ông đã qua đời trong an bình của Minh
triết, không chờ đợi một kiếp sau.
Rousseau (1712 − 1778)
Trong nước Pháp thế kỷ XVIII, đã xuất hiện một nhóm những nhà
tư tưởng cấp tiến – những người đặt niềm tin của họ vào sự áp dụng lý
trí cho cuộc sống của con người. Những kẻ được gọi là triết gia này
gồm có Voltaire, Diderot, d’Alembert, Rousseau và Condorcet.
Dưới thể chế quân chủ tuyệt đối, ưu đãi quý tộc và Giáo hội Công giáo
thịnh hành tại Pháp quốc lúc bấy giờ, thì lối tư duy kia quả là cực kỳ
nguy hiểm. Voltaire là một nhà tự nhiên thần luận (deist; nghĩa là kẻ
tin vào Thượng đế đã sáng tạo vũ trụ, nhưng sau đó không còn can
thiệp vào vũ trụ nữa), còn các vị khác thì hoàn toàn là vô thần, đó là
một điều mới trong tư tưởng ở châu Âu. Một số vị minh thị là duy vật,
cách riêng Baron D’Holbach và de la Mettrie; vị sau biện luận trong
tác phẩm Con Người máy (L’Homme machine, 1748) rằng, con người
là những cái máy sinh vật học, được làm ra không bởi gì khác hơn là
bởi vật chất. Các triết gia đã có − điều mà ta ngày nay trong một
thoáng nhìn lui gọi được − một niềm tin ngây thơ vào tài năng của lý
trí để cải tạo con người, điều đã được nghiêm khắc kiểm nghiệm qua
những hậu quả khủng khiếp của Cách mạng Pháp 1789.
