giải thích sự khả thực của tri thức khoa học. Kant khai triển lý thuyết
về những khả năng tri thức của con người. Lý thuyết này cho thấy
khoa học tùy thuộc vào một số những giả thiết cơ bản, thí dụ tất cả
mọi sự kiện đều có một nguyên nhân và một bản thể đều được tồn tại
thông qua mọi biến đổi. Kant lập luận rằng, những nguyên lý nói trên
không thể chứng minh chỉ bằng quan sát (chúng là những nguyên lý
tiên nghiệm hơn là hậu nghiệm), nhưng chúng cũng không phải thuần
túy chỉ là những sự lặp thừa (trùng phức: tautologies) (chúng mang
tính tổng hợp hơn là phân tích). Kant lý luận rằng, những giả thiết đó
có thể được nhìn nhận như những điều kiện thiết yếu cho bất cứ một
kinh nghiệm nào được ý thức, cảm giác, khái niệm từ một thế giới
khách quan.
Nửa phần đầu của tác phẩm Phê phán lý tính thuần túy trình bày lý
thuyết tinh vi của Kant về hai hình thức trực quan (nghĩa là cách thức
chúng ta nhận thức mọi sự vật trong không gian và thời gian), về mười
hai phạm trù (nghĩa là những hình thức suy tư cơ bản hợp lý với
những khái niệm liên kết như bản tính và nguyên nhân). Lý thuyết ấy
giải thích tại sao chúng ta có ba cách thức hiểu biết. (1) Phần lớn tri
thức của chúng ta có tính cách thực nghiệm (hậu nghiệm, nghĩa là
chứng minh được chỉ bằng kinh nghiệm giác tri), gồm các tri thức như
địa dư, lịch sử và các khoa học. (2) Một số tri thức (trong luận lý và
ngôn ngữ) có tính cách phân tích (analytic, nghĩa là được chứng thực
bởi thuần túy lý luận, bao gồm các định nghĩa). (3) Nhưng − và nơi
đây Kant đưa ra một khẳng định gây tranh luận − một số tri thức cơ
bản có tính cách tổng hợp tiên nghiệm (synthetic apriori, nghĩa là
những giả thiết cơ bản về khoa học được nói đến ở trên). (Về sau,
Kant còn muốn đưa vào ở đây cả những nguyên lý cơ bản của đạo đức
và phê phán thẩm mỹ). Kant cũng khẳng định rằng, phần lớn toán học,
ngoài những suy luận thuần túy logic, cũng thuộc về loại tri thức thứ
ba (tổng hợp tiên nghiệm) này, bởi Kant nghĩ hình học và số học cũng
bao hàm đòi hỏi phải dùng đến “trực quan thuần túy” về không gian
