(A642/B670 tt.), Kant đã cho ta một lý thuyết tinh vi về cách quan
năng lý tính (Vernunft/reason/raison) đưa ta đến việc tổng hợp không
ngừng về tri thức của chúng ta thông qua những quy luật hay nguyên
lý chung. Kant nuôi trong đầu sự tìm tòi khoa học cho một lý thuyết
tổng hợp mọi hiện tượng tự nhiên.
Ngoài ra, cũng còn một khía cạnh thực hành quan trọng trong quan
niệm của Kant về lý tính (lần nữa theo Aristoteles). Chúng ta không
chỉ là những kẻ nhận thức, phê phán và đưa ra lý thuyết, nhưng là
những kẻ tác động − chúng ta làm các việc, chúng ta thay đổi thế giới
(và từng người khác, và dĩ nhiên cả chính chúng ta) với hành động của
chúng ta. Cả trong vấn đề này, chúng ta giống và đồng thời vượt trên
thú vật. Hiển nhiên thú vật thường “hoạt động” rất hữu hiệu − trong
một nghĩa nào đó − khi săn mồi, tháo chạy, kết đôi, xây tổ và săn sóc
con đẻ. Nhưng chúng không nói được việc gì chúng làm, như thế
chúng ta khó có thể cho là chúng có ý định thế này thế nọ để hoàn
thành việc này việc kia. Chúng ta chỉ có thể nói con mèo đang rình bắt
chuột, dĩ nhiên, nhưng không có gì nơi thái độ của con mèo để cho
phép khẳng định chú mèo có khái niệm “con chuột” hơn là thức ăn,
con mồi, loài gặm nhấm, con vật bé nhỏ hay một vật hấp dẫn! Có
những nguyên nhân cho thái độ của con mèo do ham thèm bên trong
và nhìn biết bên ngoài. Bởi thú vật không nói được chúng làm gì,
chúng không thể cho biết lý do việc chúng làm.
Kant phác họa một khung khái niệm chung về hành động của con
người trong chương II quyển Đặt cơ sở cho Siêu hình học về đức lý
(4:413) và trong những đoạn mở đầu quyển Phê phán lý tính thực
hành (5:19 tt.). Kant đưa ra một sự phân biệt nổi tiếng và quyết liệt
giữa Mệnh lệnh giả thiết và Mệnh lệnh nhất thiết. Một số lý do hành
động của chúng ta chỉ gồm có những ham thích (và những xác tín đích
thị). Những lý do đó có thể diễn tả qua một phương thức chung: “Tôi
muốn B, và tôi tin A là phương tiện tốt nhất (nghĩa là trong những
hoàn cảnh nhất định, thì chắc hẳn nếu làm A, thì sẽ có hiệu quả B), do
