phúc lợi, do đó sẽ là một điều không nhất quán với chính mình khi
Kant giả định những phần thưởng sau khi chết để thúc đẩy ta làm điều
lành.
Và rồi bây giờ Kant lại đề xướng ta phải hy vọng rằng đức hạnh
cuối cùng sẽ được tưởng thưởng. Thái độ của Kant xem như cho thấy,
động cơ đích thực làm điều lành của chúng ta sẽ bị xói mòn mai một
trừ khi ta có thể ít nhất là tin vào sự Thiện tối cao, tin vào sự kết hợp
giữa đức hạnh và hạnh phúc là điều có thể được. Chúng ta không
nhắm trực tiếp điều đó cho chúng ta, nhưng chúng ta cần có hy vọng
được hạnh phúc – chúng ta cần thừa nhận được rằng làm điều lành
cuối cùng ra không phải là một điều vô nghĩa. Nhưng một xác quyết
như thế có thật cần đến đức tin vào những khẳng định siêu hình truyền
thống về Thượng đế và sự bất tử? Trong Phê phán thứ hai, Kant đưa
ra một số luận cứ lung lay như thế, nhưng trong Tôn giáo Kant lại có
khuynh hướng rút lại những yêu sách đó, ít nữa là theo các cách giải
thích truyền thống, thí dụ như khi Kant nói về những khái niệm thiên
đàng và hỏa ngục rằng, chúng là những “miêu tả mạnh mẽ... nhưng
không cần thiết phải giả định như những tín điều cho rằng đời đời tốt
lành hay đời đời khổ ác là số phận của con người một cách khách
quan” (6:69). Kant viết, “tôn giáo (xem xét một cách chủ quan) là sự
nhìn nhận mọi nghĩa vụ của chúng ta như những mệnh lệnh thánh
thiêng”, và rằng “đức tin chỉ cần ý tưởng về Thượng đế... không kỳ
vọng đảm bảo sự thực khách quan bằng nhận thức lý thuyết” (6:154,
chú thích). Xem như ta có thể lấy chữ “như” trong câu “nhìn nhận các
nghĩa vụ của chúng ta như những mệnh lệnh thánh thiêng” như là một
bàn bệ nâng đỡ cho một bức họa nào đó, hơn là một niềm tin sát ngữ
nghĩa vào sự hiện hữu của một Chủ thể tối cao.
Bàn về cuộc chiến giữa “Nguyên lý thiện hảo và Nguyên lý ác tà”,
qua đó Kant muốn nhân cách hóa sự thiện và sự ác nơi Đấng Christ và
nơi Satan, Kant nói:
