thời gian có hạn định. Đối tượng của lịch sử là một chuỗi riêng biệt
các sự kiện. Chúng ta không có những lịch sử giống như thế ở bất cứ
nơi đâu trong vũ trụ − chúng ta cũng không kinh nghiệm được những
sự lặp lại các biến cố lịch sử!
Và bây giờ cho mỗi chuỗi sự kiện riêng biệt − kể cả sự rơi một trái
táo từ một cây táo − thì không có một giới hạn nào cho con số các quy
luật khác nhau và các sự kiện ngẫu nhiên có thể tập hợp vào trong dàn
nguyên nhân của nó − thí dụ, các quy luật của luật hấp dẫn và cơ học,
thời tiết và gió bão, gỗ mục và thân cành dẻo dai, lay động thân cây
bởi thú vật hay chim chóc, hoặc nữa bởi ngón tay véo vặn của con
người. Vậy nếu không phải là một hệ thống đóng của các ảnh hưởng
(và như thế không có một nguyên lý tất định nào) điều chế cái rơi của
một trái táo, thì lại càng không hợp lý nếu cho rằng dòng chảy của lịch
sử con người lại đã bị quyết định trước rồi. Dĩ nhiên có những chiều
hướng dài hạn và quy mô lớn, như sự tăng trưởng dân số con người và
sự phát triển kỹ thuật càng ngày càng phức tạp. Nhưng chiều hướng
không phải là quy luật của tự nhiên: Sự tiếp nối của chúng không phải
là không thể tránh khỏi, nhưng có thể tùy thuộc vào các điều kiện và
những điều kiện này có thể thay đổi. (Tăng trưởng dân số và phát triển
kỹ thuật cũng có thể đảo ngược bởi chiến tranh, dịch bệnh, nạn đói,
hay tai họa môi trường).
Từ học thuyết tổng quát về lịch sử của mình, Marx đã dự báo rằng
chủ nghĩa tư bản sẽ càng ngày càng trở nên bất ổn, cuộc tranh đấu giai
cấp giữa chủ tư bản và giới vô sản sẽ tăng lên, giai cấp sau sẽ càng
ngày càng trở nên bần cùng và càng trở nên đông số, cho đến khi với
một cuộc cách mạng xã hội lớn họ sẽ giành lấy quyền lực. Nhưng
Marx đã không hề tiền báo khẳng định một cuộc cách mạng cộng sản
nào trong các nước nơi chủ nghĩa tư bản phát triển mạnh nhất, đó là
Anh, Pháp và Hợp chủng quốc Hoa Kỳ. Trong Tuyên ngôn của Đảng
Cộng sản (Kommunistisches Manifest), Marx xem nước Đức, hồi ấy
còn là nửa phong kiến, như là nơi mà ông chờ đợi một cuộc cách
