chiếm đoạt bởi các chủ công nghiệp. Sử dụng những thuật ngữ này,
Marx lên án sự bóc lột giai cấp đã phải bán sức lao động của mình bởi
một giai cấp nhỏ hơn nhiều của những người có vốn tư bản. Những
khái niệm này đã được bàn luận nhiều trong học thuyết kinh tế, và tôi
sẽ không đi sâu thêm ở đây. Sự chẩn bệnh chính của Marx luôn mang
tính luân lý, nói về sự bất công của cấu trúc kinh tế của chủ nghĩa tư
bản.
Có thể là một bất ngờ, ở đây có một sự trùng hợp nào đó giữa Marx
và Adam Smith. Nhà kinh tế học tiên phong người Scotland này
thường được chào đón như một sứ đồ của chủ nghĩa tư bản và chủ
nghĩa kinh tế tự do, kẻ đã chủ trương sự cạnh tranh không khoan
nhượng như nền tảng không những hiệu nghiệm nhất mà còn đạo đức
nhất của xã hội hiện đại. Nhưng Smith là một triết gia đạo đức học chí
ít cũng nhiều như một nhà kinh tế học, và ông cũng đã từng báo động
về khuynh hướng phát triển kinh tế tư bản làm nghèo khổ cho giai cấp
lao động:
Chắc chắn không xã hội nào có thể hưng thịnh và hạnh phúc, mà
phần rất lớn những người trong đó phải sống trong nghèo nàn và khốn
khổ. Ngoài ra, lại còn vấn đề công bình, bởi rằng họ là những người
đưa lại cơm ăn, áo mặc, nhà ở cho toàn thể người dân, thì họ cũng
phải nhận được sự chia sẻ từ toàn bộ các sản phẩm do chính công lao
của họ làm ra để cũng được sống tạm gọi là đủ ăn, đủ mặc, đủ nhà ở.
(Sự Thịnh vượng của các Quốc gia, The Wealth of Nations, 96).
Và cả khi những nhu cầu vật chất được thỏa mãn mà những nhu cầu
tinh thần và tâm linh lại không, thì những khả năng nhân tính của con
người vẫn thảm thương không được thực hiện:
Chúng ta thấy trong các thành phần thương mại của nước Anh,
những người buôn bán phần lớn ở trong tình trạng khốn khổ này: làm
việc nửa tuần thì cũng đủ cho cuộc sống, nhưng với thiếu học hành họ
lại cũng thiếu vui chơi giải trí mà chỉ có đập phá, ăn chơi, trác táng.
(Những bài dạy về Pháp luật, Lectures on Jurisprudence, 540).
