nguyên nhân trước đó − vào lĩnh vực tâm thức. Tư tưởng và cách cư
xử trong cuộc sống thường được xem như những điều phụ thuộc,
không có ý nghĩa lớn để hiểu một con người, thí dụ như lỡ lời, lỗi trí
nhớ, hành động không chính xác, giấc mơ, triệu chứng loạn thần kinh;
nhưng theo Freud thì có những nguyên nhân tâm thần ẩn giấu phía sau
được biểu lộ dưới cách thức trá hình, do đó có một khái niệm rất được
biết đến: “lỡ lời theo Freud” (Freudsches Versprechen, Freudian slip).
Qua đó, Freud đứng rất gần những hành xử trực giác thường ngày của
chúng ta đối với nhau (“Làm sao anh chàng lại quên ngày sinh của cô
ấy?”, “Tại sao cô ta lại làm đổ ly nước?”...), và hiểu được Bản tính
con người thông qua các nhà văn và nhà viết kịch. Freud trình bày học
thuyết phân tâm của ông như được ứng dụng cho cách cư xử của mọi
người, chứ không riêng gì cho các bệnh nhân tâm thần. Theo ông,
không có gì mà một người suy nghĩ, hay làm, hay nói là thực sự ngẫu
nhiên hay phụ thuộc; tất cả mọi sự có thể − trên nguyên tắc − được chỉ
đến nguyên nhân này hay nguyên nhân khác, một cách nào đó được
tiến hành trong tâm thức.
Điều này xem ra như hàm chứa một sự phủ nhận sự tự do, bởi khi
chúng ta nghĩ mình đang làm một sự chọn lựa hoàn toàn tự do, thì
Freud lại khẳng định có những nguyên nhân thầm kín nào đó quyết
định sự chọn lựa của chúng ta. Có một tương đương hi hữu với Marx
ở đây, đó là cả hai vị gợi ý nói rằng, những nội dung của ý thức của
chúng ta không chỉ là “tự do” và “thuần lý”, nhưng được quyết định
bởi những nguyên nhân mà chúng ta thường không ý thức. Nhưng
trong khi Marx nói những nguyên nhân đó có tính cách xã hội và kinh
tế, thì Freud khẳng định chúng mang tính cá nhân và tâm lý bắt rễ từ
trong những bản năng sinh vật học của chúng ta. Nhưng cả hai nhà tư
tưởng nói trên cũng giả định rằng, một số người trong chúng ta và ở
một số thời gian (cũng không ít giả định họ là những nhà tư tưởng
giống như hai vị!) cũng biểu hiện những phán đoán thuần lý và những
quyết định dựa trên sự hiển nhiên khách quan. Có thể chăng, những
