một cách phổ quát; mà quả thật có cả khối trường hợp trong lịch sử
của khoa học cho thấy một lý thuyết được nhìn ra là sai, hay được cho
là thật nhưng chỉ trong một loại trường hợp giới hạn hơn là trước đó
đã nghĩ tưởng. Nhưng dẫu sao, điều ấy cũng không làm giảm đi sự tin
cậy của chúng ta vào những lý thuyết cơ bản đã từng được nhiều lần
xác minh trong một loạt điều kiện rộng lớn khác nhau, như các quy
luật về lực hấp dẫn, sự phối hợp hóa học, và cả sự chọn lọc tự nhiên
như một cơ chế của tiến hóa sinh học (xem chương 12). Mặc dầu khả
năng thuần lý luận (lôgic) tìm ra được những phản chứng cho những
lý thuyết đó vẫn tồn tại, bởi chúng hãy còn là những phát ngôn thực
tiễn, nhưng chúng cũng chắc hẳn có thể nói là đã được nhìn nhận một
cách vượt ra ngoài những hoài nghi hợp lý.
4) Tri thức tiên nghiệm (A Priori Knowledge)
Thuật ngữ triết học “a priori” và “a posteriori” (“tiên nghiệm” và
“hậu nghiệm”) chủ yếu được sử dụng để chỉ những cách hiểu biết
khác biệt với điều được hiểu biết. Biết một vật gì theo cách tiên
nghiệm là biết nó và có khả năng biện minh cho giá trị khẳng định của
nó mà không nại đến kinh nghiệm − trước hết là những kinh nghiệm
thuộc tri giác, sử dụng các giác quan − còn biết một vật gì theo cách
hậu nghiệm là biết vật đó trên cơ sở kinh nghiệm thuộc tri giác. (Một
phát ngôn thực nghiệm là một phát ngôn có thể biết được và dĩ nhiên
cần được biện minh bằng một kinh nghiệm thực nghiệm, do đó được
gọi là hậu nghiệm).
Tri thức của chúng ta về những sự thật phân tích (analytic truths) là
những sự thật đặc trưng tiên nghiệm, khi chúng ta hẳn “thấy” (với trí
tuệ của chúng ta, không phải với đôi mắt) rằng chúng hẳn phải là thật
như thế. Nhưng, cũng có thể biết một sự thật toán học trên cơ sở được
thông báo về nó bởi một thẩm quyền đáng tin cậy, hay bởi một máy
tính, máy điện toán, mà mình không hiểu tại sao nó là thật – và đó là
biết một sự thật phân tích hậu nghiệm, bởi phải biện minh cho sự
khẳng định của chúng ta bằng cách nại đến sự đáng tin cậy của người
