Như chúng ta đã thấy, chính Freud đã nhìn nhận học thuyết của ông
về bản năng hay xung lực (Triebe, drives) là một trong những phần
có nhiều thay đổi và bất ổn nhất trong trước tác của ông. Freud muốn
khẳng định rằng, chỉ có một số xung lực cơ bản (bộ hợp thành các
“bản năng”), nhưng làm sao phân biệt chúng và sắp xếp chúng? Nếu
xung lực dục tính được cho là nằm phía sau các hành vi cư xử mà
chúng ta trước nhất không nhìn nhận như là dục tính, thí dụ như sự
sáng tạo nghệ thuật, vậy làm sao ta có thể thử nghiệm xem như thế có
đúng không? Nhiều vấn đề được đặt ra, khi Freud vào hậu thời đã đưa
ra một học thuyết đáng ngờ về mặt sinh lý, học thuyết “xung lực sự
chết” (Todestrieb, death instinct) để giải thích thái độ phá hoại. Chúng
ta đều quá biết, con người có thể cực kỳ khích hấn trong một số trường
hợp và đôi khi có thể là tự hủy và tự tiêu diệt, nhưng để giả định đó là
một xung lực đến chết thì xem ra là một giải thích quá thuyết và không
cần thiết. Freud có những thức nhận lớn về Bản tính con người và làm
những nỗ lực táo bạo để tổng hợp các tư tưởng từ nhiều nguồn về một
khoa học tinh thần đơn thuần và liên ngành, nhưng xem ra đôi khi ông
đã đi quá xa đích nhắm.
Vấn đề phụ nữ: Freud chưa bao giờ bàn về tâm lý học phụ nữ một
cách rốt ráo như về tâm lý học nam giới. Phần nhiều các biên khảo của
ông về giới tính xem ra phản ảnh nguyên mẫu nam nhân hơn là kinh
nghiệm về phụ nữ, với sự nhấn mạnh về cực điểm giao cấu hơn là về
tình yêu lâu dài. Đối với một người đặt nặng quan tâm về kinh nghiệm
trẻ em, thì xem ra đây quả là quá ít về mối tương quan giữa bà mẹ và
bé thơ: nhưng những công trình phân tâm học sau này như của John
Bowlby và một số tác giả khác đã bù đắp nhiều vào điểm này. Năm
1926, Freud đã đưa ra một lời phát biểu gây ngỡ ngàng, nhất là khi lời
nói đó đến từ một kẻ mà thực hành nghề nghiệp phần lớn cốt tại sự
chăm sóc các vấn đề tâm lý của phụ nữ, Freud viết rằng, “cuộc sống
giới tính của phụ nữ là một lục địa u tối cho ngành tâm lý học” (SE
XX, 212)! Lục địa u tối hay không, Freud đã không ngập ngừng đưa
