rằng, vấn đề chủ đích của cuộc sống con người không bao giờ nhận
được một lời giải đáp thỏa mãn, nhưng điều mà con người qua cách
hành xử của họ biểu lộ như là chủ đích của cuộc sống của mình thì
xem ra như chỉ là những tác động theo “nguyên tắc lạc thú” (“the
pleasure principle”): tìm kiếm sự thỏa mãn tức thì cho những xung lực
của bản năng (SE XXI, 75-76). Freud cũng nói, “cuối cùng ra thì mọi
đau khổ cũng không gì khác hơn là những cảm xúc” (SE XXI, 78). Cả
hai khẳng định trên đây đều diễn tả một khái niệm vô cùng giản lược
về cuộc sống của con người, đồng hóa chúng ta quá gần với thú vật,
điều mà Platon, Aristoteles và Kant đã phân biệt đưa chúng ta ra khỏi
đó. Freud xem ra đặc biệt vô cảm với những quan điểm triết học −
ngoại trừ tôn giáo − về những động cơ của con người. Không phải
chúng ta đã không từng chứng tỏ khả năng biểu lộ trong những hình
thức tinh thần về hạnh phúc hay bất hạnh?
Freud thừa nhận có điều mà ta gọi là niềm vui “tế nhị và cao xa
hơn” của các nghệ nhân trong sáng tác và của các nhà khoa học trong
khám phá. Nhưng ông lưu ý: (a) trước tiên, những thỏa mãn đó là nhỏ
nhẹ so với “sự no thỏa những xung lực của những bản năng nguyên ủy
và thô sơ”, bởi chúng không “chấn động con người thể lý” của chúng
ta (SE XXI, 79-80); (b) và tiếp đến, những thỏa mãn cao độ đó chỉ
dành cho một số ít người, với những tài năng hiếm có. Nhưng Freud
đã không nói đến những hình thức thỏa mãn khác, ít thể lý hơn, đến
những suối nguồn hạnh phúc không tùy thuộc vào những tài năng đặc
biệt, thí dụ như tình bằng hữu, niềm vui trước sự lớn lên và thành tựu
của con cái, cháu chắt, hoặc nữa đến niềm vui trong sự cảm kích trước
thiên nhiên hay trong âm nhạc. Những niềm vui thanh thản này có thể
không co giật cơ bắp của chúng ta (như trong cực điểm giao cấu hay
trong say nghiện ma túy), nhưng chúng đáng tin cậy, lâu bền, tương
đối độc lập với thể xác hơn, và không bị những tác động thứ yếu;
chúng cũng có thể thưởng ngoạn cả trong tuổi già!
