HỌC THUYẾT VỀ BẢN TÍNH CON NGƯỜI:
HIỆN HỮU VÀ YẾU TÍNH, PHỦ ĐỊNH VÀ TỰ DO
Theo một nghĩa nào đó, Sartre phủ nhận có một cái gọi là Bản tính
con người mà người ta có thể bàn luận làm thành những học thuyết.
Đó là một sự bác bỏ đặc trưng của chủ nghĩa hiện sinh về những khái
quát hóa liên quan đến bản tính và cuộc sống của con người. Sartre
diễn tả điều đó bằng công thức “hiện hữu [của con người] đi trước yếu
tính” (L’existence précède l’essence, tr. 438-439). Qua đó, ông hiểu
rằng, chúng ta không có ‘bản tính thiết yếu’ nào: Chúng ta không được
tạo dựng cho một mục đích riêng biệt nào, không bởi Thượng đế,
không bởi tiến hóa, cũng không bởi bất cứ điều gì khác; chúng ta đơn
giản thấy mình hiện hữu không bởi lựa chọn nào của chúng ta và phải
quyết định làm gì từ chúng ta, và như thế mỗi người trong chúng ta
phải tạo ra bản tính hay ‘yếu tính’ riêng biệt của mình. Dĩ nhiên,
Sartre không thể phủ nhận có một số khái quát hóa thực sự về bản tính
thể xác của chúng ta: như sự cần thiết phải ăn uống, sự biến hóa trong
cơ thể, những xung kích sinh dục. Nhưng giống như ta đã lưu ý khi
bàn luận về Marx, có thể tranh luận về điều được gọi là những sự kiện
thuần túy sinh học. Sartre quan niệm không có những sự thật chung
chung về điều con người muốn là gì: dự phóng trở nên Thượng đế chỉ
là hình thức trừu tượng của những ước muốn riêng biệt của chúng ta,
những ước muốn rất nhiều và rất khác nhau (tr. 566-567). Điều chắc
chắn là Sartre cho rằng, không có những sự thật chung chung về điều
chúng ta phải (ought) là gì.
Nhưng một triết gia hiện sinh lại phải đưa ra một số phát biểu khái
quát về thân phận con người. Khẳng định trung tâm của Sartre là sự tự
do của con người. “Chúng ta bị ‘kết án’ phải tự do” (‘nous sommes
condamnés à être libres’). Không có giới hạn cho sự tự do của chúng
ta, ngoại trừ chúng ta không thể không tự do (tr. 439). Sartre suy diễn
kết luận này từ quan niệm của ông về ý thức như cái gì khác biệt với
chính mình. (Cả như khi ta hiểu lầm trong một trường hợp riêng biệt
