cái định nghĩa đích thực về “trí thông minh” quả là một điều thật đáng
tranh cãi.
Nhưng cái ý nghĩa của những trắc nghiệm như thế đã được tranh
luận với thật nhiều hăng say. Hẳn nhiên có những khác biệt tinh thần
giữa các cá nhân, nhưng không vì thế mà cho rằng chỉ có đơn độc một
sự vật mà ta gọi là “trí khôn”, “trí thông minh”. Một số người giỏi về
toán, người khác về ngành mộc, âm nhạc, ngôn ngữ, nấu ăn, kinh
doanh, săn bắn, giữ trẻ, chính trị, v.v... Nhưng không hẳn nhiên tất cả
mọi thứ tài năng đó có thể đổ đồng vào một thang đánh giá chung với
nhãn hiệu “hệ số thông minh” (IQ). Một số nhà tâm lý học nói đến
“thông minh xã hội” và “thông minh tâm cảm”, và như thể mở rộng
cuộc tranh luận đến khái niệm.
Và cho mỗi thể hiện các trắc nghiệm riêng biệt, chúng ta còn luôn
phải đặt câu hỏi có bao nhiêu trong đó là do “trí khôn bẩm sinh” (hay
tốt hơn, tài năng bẩm sinh cho những hoạt động đặc trưng riêng biệt)
và bao nhiêu là do cơ hội, nhu cầu, khuyến khích, tập dượt. Dĩ nhiên,
thường rất khó mà nói ra được những điều đó. Có những khác biệt cá
thể (individual), thật như thế, nhưng chắc chắn điều đó không nhất
thiết kéo theo sự tương quan với những khác biệt của chủng tộc, sắc
tộc, hay giới tính. Nếu có ai bị liệt vào hạng mục những kẻ “khuyết tật
tinh thần” như hậu quả của những trắc nghiệm như thế, làm sao ta có
thể gọi đó là do những yếu tố bẩm sinh, và bao nhiêu là do thiếu cơ
hội, cách riêng có lẽ vì những sinh nghiệm trước kia trong một gia
đình xáo trộn? Toàn bộ sự việc trắc nghiệm trí khôn và cơ sở gọi là
khoa học của những so sánh tinh thần các nhóm do đó trở nên hoàn
toàn đáng tranh cãi.
Cũng trong thời kỳ đó (đại để, 1875 − 1925), cái mà ta ngày nay gọi
là “Khoa học xã hội” đã được nổi lên như một ngành học hàn lâm,
với những phân ngành chính: Nhân chủng học, xã hội học, tâm lý xã
hội, kinh tế học, chính trị học. Các ông tổ của khoa học xã hội − như
Karl Marx, Max Weber, Emile Durkheim − khẳng định rằng, ngoài một
