(Tree- or Bush-Shaped Evolution)
“Tiến hóa” là một từ ngữ với muôn vàn dị nghĩa. Trong nghĩa phổ
biến nhất, nó nói đến một tiến trình mở rộng đưa đến một sản phẩm
cuối cùng có thể nhận dạng được: Như vậy, ta có thể nói đến tiến hóa
của hệ thống mặt trời, của hiến pháp, của chiếc xe hơi. Các nhà hóa
học cũng nói đến chất biến hóa (nghĩa là phát xuất) ra hơi. Thường có
một gợi ý rằng, tiến trình là tiến bộ (progressive), trong nghĩa sản
phẩm cuối cùng được giả định là tốt hơn những sản phẩm trước đó.
Nhưng tiến trình không bao hàm trong việc phát xuất ra hơi, và sản
phẩm cuối cùng trong những thay đổi chính trị và kỹ thuật không luôn
luôn là một sự cải tiến đối với những hình thức trước đó (như các bạn
có thể ghi nhận).
Giữa hàng những lý thuyết gia về học thuyết của Darwin, một sự
phân biệt thú vị có thể thấy giữa những người quan niệm tiến hóa
chủng loại vốn là tiến bộ và những người bác bỏ điều đó. Các loại
hình thức sự sống trên trái đất mà ta biết xem như cho thấy một số tiến
bộ nhất định, bởi qua nhiều thời gian địa chất học đã có một sự tăng
trưởng có thể nhận thấy về sự phức tạp của một số thú vật, cách riêng
trong kích thước và năng lực của bộ não (mặc dầu vẫn còn có chung
quanh đầy dẫy những hình thức sơ cổ). Và dĩ nhiên, những con người
chúng ta có khuynh hướng xem chính mình là cao trội hơn tất cả mọi
thứ còn lại.
Vào thời đại Victoria [xem chú giải về thời đại này ở trang 434], ý
tưởng tiến bộ đã trở nên thành phần của bầu khí tư duy thịnh hành,
đến nỗi các triết gia bình dân như Herbert Spencer đã giải thích sự
tiến hóa sinh học và lịch sử con người là điều dẫn đạo cho toàn thể thế
giới đi tới và đi lên. Chính Darwin cũng có khuynh hướng cùng nhịp
đi với trào lưu tư tưởng này, đâu đó cũng đã có viết về con Người là
“Kỳ diệu và Vinh quang của Vũ trụ”! Đích thị từ ngữ “tiến hóa” có
khuynh hướng nói đến sự tiến bộ, nhưng trong tác phẩm Nguồn gốc
của mình, Darwin đã dùng câu chữ “dòng dõi [tiếp nối] với biến đổi”
