định trước về sự tiến hóa của các loại động vật có vú, khỉ không đuôi,
và con người với những bộ não phức hợp đầy ấn tượng. Nếu không có
sự va chạm của tinh cầu và những ngẫu nhiên khác như sự thay đổi
khí hậu một cách bi thảm như đã xảy ra trong quá khứ, thì khủng long
hay những hậu duệ bò sát của chúng có thể vẫn còn oai hùng ngự trị.
Tiến bộ trong Lịch sử con người?
Trong chương 8 và 9, chúng ta đã thấy Kant, Hegel và Marx đã khai
triển những triết học về lịch sử. Mỗi người trong họ đã xác định một
mẫu hình toàn bộ trong lịch sử con người, đưa ra những dự kiến và
diễn tả những hy vọng của họ trên nền tảng đó. Cách thức làm lịch sử
tư tưởng như thế là một điều mới trong triết học phương Tây. Điều đó
phần nào cũng đã được dự báo bởi Gianbattista Vico, triết gia người Ý
thế kỷ XVIII, nhưng Vico lại đã đưa ra một luận thuyết về lịch sử theo
chu kỳ, không giống như quan điểm đường thẳng, tiến bộ của các triết
gia sau này thuộc thế kỷ XVIII.
Dĩ nhiên, truyền thống Do Thái − Kitô giáo đã luôn đưa ra một giải
thích về lịch sử trên nền ảnh những chủ đích tạo thành và giải thoát
của Thượng đế. Người Do Thái giáo vẫn xác định căn tính đích thực
của họ như là một dân tộc của các sự kiện, đánh dấu lùi thời gian
khoảng bốn nghìn năm – đó là, sự kiện giải thoát dân Israel khỏi cảnh
lưu đày ở Ai Cập và được đưa vào “Đất hứa”. Mặc dầu nhiều cuộc lưu
đày và bắt bớ từ thời các tiên tri cho đến tận thời đại ngày nay của
chúng ta, người Do Thái vẫn giữ một niềm hy vọng cứu tinh rằng
Thượng đế cuối cùng có thể can thiệp vào thế giới. Kitô giáo xác định
rằng, trong bản thân con người của Đức Jesus, là chính Thượng đế đã
duy nhất đi vào lịch sử với tác động giải thoát phổ cập. Và người Kitô
giáo, theo truyền thống, vẫn đã từng chờ đợi một “sự đến lại lần thứ
hai” của Đấng Christ, khi ấy thế giới sẽ được kết thúc và mỗi người sẽ
bị phán xét. Cả hai tôn giáo này đã kiên trì giữ vững niềm tin vào sự
“quan phòng” của Thượng đế (trong thử thách đau thương của các
