Những kẻ đã bị tiếp biến văn hóa vào một vị trí thuận lợi trong một
hệ thống như thế, cùng với những khái niệm cấp trên và cấp dưới, có
quyền và không quyền, có thể không chịu trách nhiệm trực tiếp cho
hoàn cảnh và sự kiện đó. Nhưng chỉ cần một thoáng tưởng tượng hay
một kích tác từ một lý tưởng đạo đức hay tôn giáo khác, là ta có thể
nhìn ra được ở đây có điều gì sai trái về đạo đức. Và một khi sự nhìn
nhận như thế đánh động vào lòng con người, thì họ cũng nhìn ra được
trách nhiệm phải làm cái gì đó để thay đổi, dẫu ít và hạn hẹp bao nhiêu
đi nữa. Ở đây, tôi không nghĩ đến những trường hợp cực đoan như
trong quá khứ, thí dụ như chế độ Đức quốc xã ở Đức, sự tách biệt
chủng tộc ở Nam Phi, hay chế độ nô lệ của chính tổ tiên ta ở Bắc Mỹ
[tác giả là người Mỹ viết sách cho độc giả người Mỹ, ND], nhưng đến
những ai hiện nay đang liên lụy vào các thể chế áp bức, ở các nước
thuộc “Thế giới thứ Ba”, ở Palestin, Cheshnya, hay bất cứ nơi nào
khác.
TOA THUỐC
Trong hiện cảnh của nghèo nàn khan hiếm, ích kỷ và bất công xã
hội, chúng ta có thể nuôi dưỡng niềm hy vọng cho sự tiến bộ trong
tương lai, như Kant và phong trào Khai minh đã làm? Và điều gì, nếu
có, chúng ta có thể làm được cho niềm hy vọng ấy? Đó là những câu
hỏi to lớn và xưa cũ, đã được dấy lên cho những tín đồ tôn giáo cũng
như cho các nhà nhân văn nhân bản. Tôi không dám táo bạo cho rằng
mình sẽ nói ra điều gì thật độc đáo nơi đây về điều này; các lời giải
đáp cũng thật xưa cũ như những câu hỏi.
a) Như đã ghi nhận, một số hình thức của nghèo nàn khan hiếm có
thể vơi nhẹ được bởi những khám phá của khoa học và những tài nghệ
của kỹ thuật. Nếu chúng ta tìm ra được phương cách khai thác bức xạ
mặt trời vẫn thường xuyên tuôn xuống trên ta, thì vấn đề cung cấp
năng lượng có thể được giải quyết. Nhưng sự phong phú mới lại nẩy
sinh ra những nhu cầu và ham muốn mới. Điều đó không phải là một
sự thật kinh tế, nhưng là một sự thật tâm lý, bởi xem ra có một nét đua
