quan sát và tuân theo. Với hình thức này, một con đường hoàn thiện
đạo đức khởi đi từ thời các hiền nhân và kéo dài mãi cho đến ngày
nay. Nếu mọi người cùng dõi theo con đường này, Khổng Tử nghĩ
rằng, mỗi người sẽ thể hiện được sự hoàn thiện, xã hội sẽ được triệt để
chuyển hóa, và lòng nhân ái sẽ điều hành tác động.
Những phát triển hậu thời
Bởi Khổng Tử đã không diễn tả trong chi tiết những quan điểm của
ông về Bản tính con người, một cuộc tranh luận căng thẳng đã xảy ra
trong truyền thống Khổng giáo không bao lâu sau khi ông qua đời về
vấn đề: Bản tính con người là thiện hay ác? Hai nhân vật hàng đầu
của Khổng giáo đã đưa ra hai câu trả lời đối nghịch nhau. Mạnh Tử
(371 − 289 TCN) đại diện cho “cánh duy tâm” chủ trương con người
tự bản tính là thiện; còn Tuân Tử (298 − 238 TCN) đại diện cho
“cánh duy thực” khẳng định con người tự bản tính là ác. Mặc dầu
chúng ta không thể thấu đáo bàn hết toàn bộ truyền thống của Khổng
giáo ở đây, một cuộc nghiệm xét ngắn về cuộc tranh luận này mong
cho thấy được sự phức tạp của vấn đề và cung cấp một số quan điểm
về vấn đề Bản tính con người.
(A) Mạnh Tử: Những thư văn và tư tưởng của Mạnh Tử theo
truyền thống đứng vào hàng thứ hai sau các thư văn của Khổng Tử, và
tên của ông trên hết được gắn liền với học thuyết con người tự bản
tính là thiện. Trong tập hợp những lời dạy của ông mang tên Mạnh
Tử. Trong đó, Mạnh Tử đã trình bày học thuyết của ông về vấn đề
Bản tính con người được xem là học thuyết chính thống của truyền
thống Khổng giáo và được trở nên chuẩn mực cho nền văn hóa Trung
Hoa.
Trong tác phẩm Mạnh Tử này, Mạnh Tử đã bác bỏ quan điểm của
một triết gia mang tên Cáo Tử. Vị triết gia này đã khẳng định Bản tính
con người tự nội tại của nó là không thiện cũng không ác, và như thế
đạo đức là cái gì được từ bên ngoài thêm vào một cách giả tạo. Cáo Tử
chủ trương rằng, “Bản tính con người cũng giống như nước chảy
