ác; bởi vậy phải có sự quan tâm lớn biết săn sóc nuôi dưỡng những
đức tính tự nhiên của mình: “Bởi vậy nếu được bồi dưỡng, thì không
vật gì không sinh trưởng; nếu không được bồi dưỡng, thì không vật gì
không tiêu diệt”/“Cố cẩu đắc kỳ dưỡng, vô vật bất trưởng; cẩu thất kỳ
dưỡng, vô vật bất tiêu” (VI.A.8).
Mọi hy vọng cho một nhân tính đích thực, đối với Mạnh Tử, thiết
yếu hệ tại cái tâm của con người. Bản tính ham muốn của chúng ta có
phần nào giống như nơi mọi sinh vật, nhưng cái tâm suy tư (“thinking
heart”) của chúng ta − tặng phẩm đặc biệt được Trời phú ban − là điều
làm cho ta được trở nên những hiền nhân nhân hậu. Mạnh Tử đưa ra
một bằng chứng về tính thiện tự căn của mọi người: “Sở dĩ bảo rằng
người ta ai ai cũng có lòng bất nhẫn [lòng trắc ẩn, lòng đau xót thảm
thiết] đối với kẻ khác, là vì thí dụ chợt thấy đứa bé con sắp ngã xuống
giếng, thì mọi người đều có lòng sợ hãi thương xót; như vậy không
phải là để kết giao với cha mẹ đứa bé đâu, không phải là để cầu tiếng
khen với làng xóm bè bạn đâu, không phải là ghét cái tiếng chê nhẫn
tâm không cứu mà thế đâu”/“Sở dĩ vị nhân giai hữu bất nhẫn nhân chi
tâm giả, kim nhân sạ kiến nhụ tử tương nhập ư tỉnh, giai hữu truật dịch
trắc ẩn chi tâm; phi sở dĩ nạp giao ư nhụ tử chi phụ mẫu dã, phi sở dĩ
yêu dự ư hương đảng bằng hữu dã, phi ố kỳ thanh nhi nhiên dã”
(II.A.6).
Điều Mạnh Tử muốn nói ở đây là mọi người trong trường hợp này
đều có một sự thúc bách tức khắc, hồn nhiên, không tính toán phải cứu
đứa bé. Điều đó cho biết một động lực trong sáng của sự chính nghĩa
trên lợi ích tư kỷ cá nhân. Mạnh Tử không nói gì thêm về hành động
tiếp sau đó. Có thể người khách qua đường được nhắc tới đã suy nghĩ
lại sau “cú sốc cứu giúp đột phá”, cân nhắc đắn đo về lợi ích cho bản
thân mình. Bất kể điều gì xảy ra sau đó, điều Mạnh Tử muốn đề cập ở
đây là sự thúc bách bột khởi và tức thời kia là bằng chứng cho hạt
giống lòng thương xót nơi mọi người. Đối với ông, điều đó chứng
minh rằng, Bản tính con người tự căn là tốt, là thiện.
