thế cung ứng cho ta một điểm xuất phát đích đáng cho những vấn đề
quan trọng mang tính khai phá trong triết học Ấn Độ.
Học thuyết về Vũ trụ
Chúng ta thấy trong Brihad Aranyaka Upanishad một sự tìm kiếm
siêu hình nồng nhiệt về căn cơ tuyệt đối của mọi hiện hữu. Một trong
những giáo lý triết học trung tâm của Áo nghĩa thư là có một nguyên
lý duy nhất và hợp nhất làm cơ sở cho toàn thể vũ trụ. Trên bình diện
sự thể hiện tối hậu, thế giới đa phức được nhìn nhận như một thế giới
thuần nhất trong đó tất cả được nối kết với tất cả. Sự tìm cách nhận
diện được nguyên lý hợp nhất này có thể thấy được trong một đoạn
văn danh tiếng giữa nữ triết gia Gargi Vacaknavi và đại hiền nhân
Yajnavalkya (3.6).
Gargi khai mở cuộc tìm kiếm bản tính tối hậu của thế giới, thách
thức Yajnavalkya nhận diện ra cơ sở đích thực của mọi hiện hữu. Bà
đặt câu hỏi với hiền nhân: “Toàn thể thế giới này được đong đưa qua
lại trên nước, thế thì nước đong đưa qua lại trên gì?”. Yajnavalkya đầu
tiên trả lời: “Trên khí, hỡi Gargi”. Nhưng Gargi không thỏa mãn với
câu trả lời đó. “Vậy thì khí đong đưa qua lại trên gì?”. Yajnavalkya
tiếp tục một câu trả lời khác, rồi câu trả lời khác, rồi câu trả lời khác
nữa, trong khi Gargi dồn ông nói lên đích danh cái tầng cơ bản của
thực tại. Cuối cùng, hiền nhân khải thị cho bà, rằng toàn thể vũ trụ
đong đưa qua lại trên cái mà ông gọi là “brahman”. Đến điểm này,
ông kêu lên là ông không thể đi tiếp được nữa; brahman được khẳng
định là cùng tận của sự tìm kiếm của Gargi. Mặc dầu các thực thể khác
được gợi ý như là cơ sở khả dĩ của mọi hiện hữu (td. không gian
[4.1.1] và nước [5.5.1], những vật này đã bị phủ nhận như thực tại tối
hậu, và cơ tầng tuyệt đối của mọi hiện hữu cuối cùng được nhìn nhận
là brahman). Brahman được khẳng định là đích điểm cao nhất của tất
cả mọi tìm kiếm siêu hình: “Tất cả mọi giáo huấn Veda đã được thu
thập thảy đều được thâu gồm lại dưới danh xưng “brahman” (1.5.17).
