hàn trong hoàn cảnh luôn luôn bất lợi cho con người vì một lúc phải đối
phó với hai kẻ thù: thực dân và thiên nhiên. Sự kiện chua xót này được thể
hiện trong truyện ngắn “Một cuộc biển dâu”.
Nội dung truyện đó tóm tắt như sau: Lão Bích bị ho lao mười mấy năm trời
vì cuộc sống quá đày ải, biết rằng mình sắp chết mà vẫn phải bỏ chòm xóm
ra đi vì thiếu thuế thân, và không biết trông cậy vào đâu mà sống.
Ra đi với cái gì? Chỉ có đứa con nhỏ với chiếc xuồng nát.
Sau cuộc vượt đồng đêm tránh thuế, lão Bích chết giữa dòng nước mênh
mông, xác neo dưới ruộng. Trước khi chết, lão nhớ mình còn cái áo đang
mặc, bảo con cởi ra lấy mà dùng, mình chết trần cũng được, chúng ta hãy
nghe Sơn Nam diễn tả trạng huống đó:
Thằng Kim bò trên xuống, hươi dầm định đập lũ quạ đang liều lĩnh bu
lại mũi xuồng. Lão Bích lắc đầu:
“Nó muốn rỉa xác tao thì cứ rỉa. Coi chừng chìm xuồng, rán bơi tới
nữa… con ơi!”
Rồi lão nắm tay nó mà kéo lại sát mặt:
“Thấy chòm cây, xóm nào trước mặt không? Hừng sáng rồi hả?”
Thằng Kim hoảng hồn, đoán rằng cha nó hấp hối. Mặt trời sắp lặn.
Nó bơi mạnh, qua lượn sóng to, nó hồi hộp, chưa kịp nghỉ tay là lượn
sóng khác tràn tới. Đằng xa kia, ẩn hiện trên ngọn sóng, lúa xanh rì.
Từ hồi sáng, mặc dầu nó bơi liên tiếp, cảnh vật xung quanh vẫn y hệt.
Nước chảy hăng, tràn lan từ bờ sông Hậu Giang ra vịnh Xiêm La,
chảy mãi về hướng Tây. Nó thắc mắc: nước ở đâu mà nhiều quá, ngập
đồng ruộng, sâu cỡ hai thước mênh mông không bờ, không bến như
biển khơi. Hồi hôm lão Bích dẫn giải:
“Đây vùng ruộng xạ thuộc tỉnh Long Xuyên. Hằng năm, nước lên vài
tháng rồi giựt xuống. Đi tắt như vậy hơi cực, nhưng không ai xét giấy
thuế thân.”
Giờ đây nó mới hiểu rõ sự thật của tiếng “hơi cực”.
… Mặt trời xuống, ngày một thấp. Và rặng cây ban nãy biến đâu rồi?
Sóng gió đã dịu. Phía trước mũi xuồng, lố nhố những đống đen ngòm,
