nứa và tiếng oán tiếc thở dài nào là riêng của gió rừng biến động. Tôi chỉ
biết tai tôi đang nghe một thứ nhạc đàn đầy âm thanh tấm tức. Gió giông
không tìm được lối thoát lại càng nghẹn ngào vật mình vật mấy với mấy
tường nứa rừng nhọn hoắt. Bỗng Lịnh để nhẹ tay vào vai tôi, ‘Này, nghe nó
như các khổ dựng của cây đàn đáy ấy 790 ạ.’ Tôi vội đặt chén xuống."
(Chùa Đàn, trang 20)
Uống xong, Nguyễn cứ “ngồi bệt đấy với chén rượu tàn” với dĩ vãng trôi
bồng bềnh trong tâm tưởng. Nguyễn Tuân vốn say mê đàn hát, từ hát bộ,
hát chèo, hát gõ, ca Huế đến cải lương Nam Kỳ. Nguyễn luôn luôn đam mê
mà lời lãi chỉ thu về rung động. Nhưng từ ngày tự trói buộc mình vào lý
tưởng, vào sự giam cầm của khuôn thức cách mạng mà Lịnh – 2910 – là
ngọn đuốc soi đường, đôi lúc tâm hồn Nguyễn vẫn bị day dứt, vò xé bởi
tiếng đàn, câu hát trôi về từ cõi vô thức làm cho hoang dại bất ngờ, làm tê
liệt cả công tác “cỏ-vê” chém tre, ngả gỗ trên ngàn!
Nguyễn Tuân đã sử dụng ngôn ngữ văn chương để thi vị hóa những tên cai,
đội khố xanh làm cho những nhân vật “răng đen mã tấu” này trở thành cao
sang, có “tấm lòng” đối với anh em cách mạng mà trên thực tế, sự kiện
không thể xảy ra, không-bao-giờ-xảy-ra-được.
Ông đội khố xanh qua ngòi bút Nguyễn Tuân trở nên hào hoa, đã dám “qua
mặt” Tây, tổ chức buổi hát ả đào trong rừng chỉ để riêng cho người tù 2910
thưởng thức. Nhưng người tù đó – Lịnh – vẫn từ chối như đã từ chối dĩ
vãng và buổi hát giữa rừng cũng không bao giờ có nữa.
“Mùa nước độc đã đến – lá lim, quả ngái rụng xuống suối kể đã nhiều – ai
cũng chỉ lo ốm thôi!”
II. "Tâm sự của nước độc" hay nỗi ám-ảnh-đến-chết-không-rời trong tâm
sự Nguyễn Tuân
Trong “Tâm sự của nước độc”, Nguyễn Tuân đã gửi gắm rất nhiều hình ảnh
mình, hình ảnh cuộc đời qua tác phong và ngôn ngữ của Lãnh Út.
Lãnh Út, một nghệ sĩ trên nghệ sĩ, căm thù thời đại cơ khí vì cô vợ đã chết
