“Chưa bao giờ cô Tơ thấy rõ cái đau khổ ngậm ngùi của tiếng đàn đáy buối
này. Tiếng đàn hậm hực hình như không thoát hết được vào không gian. Nó
nghẹn ngào liễm kết cái u uất vào tận bên trong lòng người thẩm âm. Nó là
một cái tâm sự không tiết được ra. Nó là một nỗi u kín bực dọc, bưng bít.
Nó giống như cái trạng huống than thở của một cảnh ngộ vô tri âm. Nó là
cái tấm tức sinh lý của một sự giao hoan lưng chừng. Nó là niềm vang dội
quằn quại của những tiếng chung tình. Nó là cái dư ba của bể chiều dứt
chân sóng. Nó là cơn gió lọt kẽ mành thưa. Nó là sự tái phát chứng tật
phong thấp vào cữ cuối thu dầm dề mưa ầm và nhức nhối xương tuỷ. Nó là
cái lả lay nhào lìa của lá bỏ cành. Nó là cái lê thê của nấm mộ vô danh hiu
hiu ngọn gió vàng so le. Nó là cái oan uổng ngàn đời của cuộc sống thanh
âm. Nó là sự khốn nạn, khốn đốn của chỉ tơ, con phím. Nó là một chuyện
vương vít nửa vời.” (Chùa Đàn, trang 62)
Người đọc vừa nghe một khúc nhạc làm toàn bằng ngôn ngữ. Nó tha thiết,
giày vò. Nó nghẹn ngào, uất ức. Nó rung lên từng thân phận bi thảm. Nó là
máu, là lệ. Nó là con tim, khối óc. Nó là tài hoa phát xuất. Nó vang động
trong tâm hồn. Nó luồn qua từng tế bào thoi thóp. Nó bay vút lên không
gian cao thẳm. Nó là ánh sáng, là bóng tối. Nó là cõi sống và cõi chết giao
thoa. Nó là Nguyễn Tuân. Nó là Nghệ thuật.
Trong khi đó, “cỗ phách của cô Tơ dồn như tiếng chim kêu thương trên
dặm cát nổi bão lốc. Nhiều tiếng tay ba ngừng gục xuống bàn phách, nghe
tàn rợn như tiếng con cắt lao mạnh xuống thềm đá sau một phát tên”.
Còn cậu Lãnh Út thì “mềm tay roi, càng mê tơi đi vì tơ trúc ríu ran”. “…
Ai… Đàn ai… một tiếng...”
Chao ôi! Chỉ một tiếng thôi, tiếng đàn khốn khổ bao nhiêu và cay đắng bao
nhiêu cho một thân phận, cho hai thân phận, cho ba thân phận và cho cả
một thế hệ lạc loài.
Cuộc vui nào rồi cũng phải tàn, huống hồ cuộc vui lần chót. Tiếng phách đã
lảo đảo, tiếng đàn lả về cõi chết, tiếng hát méo lần đi vào cơn mê thiếp như
ăn phải bát cháo lú bên sông Hắc Thuỷ. Tiếng trống sắc sảo, sát phạt bỗng
ngừng trên mặt da thú vì trong buồng thờ ông Chánh có tiếng cười sằng sặc
