ở sau bài vị. Cái bát hương bằng sứ chẻ dọc làm hai mảnh để báo tin cuộc
vui đến giờ tắt lửa. Số phận mỗi người và sự vật được định đoạt minh bạch.
Bá Nhỡ tự hành quyết trong vũng máu âm thanh. Tinh hồn đã xuất thoát
với hình ảnh con châu chấu ma nổ ruột trên tim nến lả lay. Cây đàn biến
thành những mảnh gỗ vụn. Cô Tơ hát chưa hết một phần ba điệu Hóa Mã
mà nhịp phách đã lảo đảo, rã rời. Và Lãnh Út, nước mắt vận chuyển hết vào
nội tâm thành một niềm tư lường im vắng ghê lạnh!...
“… Một năm sau, ấp Mê Thảo mọc lên một gò Chùa – Chùa Đàn.”
III. Thái độ kẻ sĩ và niềm-ăn-năn-trước-cuộc-sống
Phần “Mưỡu cuối”, phần chót của Chùa Đàn, Nguyễn Tuân đã sử dụng kỹ
thuật hành văn theo thể viết thư để dễ dàng bày tỏ ý niệm và lập trường của
mình. Bức thư đó coi như lời trăn trối cuối cùng của kẻ tự lột xác, vĩnh viễn
đi vào một phương hướng khác, một môi trường khác – ở đó cái sự bận bịu,
kiểu cách, lập dị không chỗ dung thân.
Nha Trang khẳng định thái độ trước cuộc sống mới bằng một đoạn với Lịnh
– người tù 2910 – hiện thân của “Lãnh Út hôm qua” với một niềm tin tưởng
và sự khuất phục của riêng mình đối với cách mạng.
Bức thư gửi cho sư thầy Tuệ Không, đích thực là niềm ăn-năn-vô-hạn của
một kẻ phạm pháp được ân xá quay lại kết tội người đã ký giấy tha mình.
Nguyễn yêu cầu: Nhà chùa cứ thỉnh xong hồi chuông chiều một trăm linh
tám tiếng ấy đi, thì “chúng tôi” (Nguyễn và cách mạng) sẽ trở lại với nhà
chùa đấy.
Cái giọng nói sát phạt mới dễ làm sao!
Khi đọc hết “Tâm sự của nước độc”, người ta thấy Nguyễn càng lún sâu
vào ảo giác do cách mạng hình thành. Lịnh – 2910 – cậu Lãnh Út – càng
lúc càng trở nên vĩ đại để biến thành chiếc lưới khổng lồ chụp gọn cả thể
xác lẫn linh hồn Nguyễn vào nguồn đam mê mới, sự thực, chưa hẳn như
vậy. Nguyễn Tuân, tượng hình của sự hưởng lạc mà nay phải đối diện với
một nhân vật làm cách mạng thường trực giữa cuộc đời chênh vênh lạc nền
tảng này thì ai là người có thể đoan chắc “một câu chót?” Câu chót đó, lúc
