xuất bản tại Sài Gòn năm 1954, thực ra, đã được đăng tải từng kỳ tại báo
Trung Bắc chủ nhật từ năm 1941-42. Nói cho đúng, cuốn Khảo về tiểu
thuyết, không phải là sách gối đầu giường của những chàng tuổi trẻ muốn
trở thành nhà văn ngày mai, vì nội dung tập sách đề cập tới nhiều vấn đề
quá, mà không vấn đề nào đi sâu vào chi tiết, để cho người đọc có thể
nghiên cứu và tìm hiểu rộng rãi phần chuyên môn đến nơi đến chốn. Nhưng
chẳng phải vì thế mà nó không mang theo những giá trị hiển nhiên xuyên
qua 170 trang sách với các phần trọng yếu nhất của nghề viết văn:
“Về loại văn tiểu thuyết… người viết truyện không có trường, không có
thầy mà văn tiểu thuyết của ta được đến địa vị ngày nay kể đã là một sự
đáng mừng. Duy chỉ đáng phàn nàn, văn tiểu thuyết của ta bắt chước của
Âu, mà những người theo Âu Tây chưa từng có viết qua một quyển sách
nào nói về tiểu thuyết để cho những người học cũ biết qua cái loại văn mới
đó và giúp những người viết truyện ít học hay không có sách Tây đọc biết
thế nào là quyển tiểu thuyết, kết cấu một cuốn tiểu thuyết, nhân vật trong
một cuốn tiểu thuyết…” (Khảo về tiểu thuyết, trang 15)
Bởi quan niệm một cách rõ ràng như trên, nên Vũ Bằng mới có can đảm
ghi nhận lấy những nhân tố quan trọng một trình bày khúc chiết về một vấn
đề thật rộng lớn trong phạm vi nhỏ hẹp hơn trăm trang sách.
Ở Chương III của tập sách, Vũ Bằng thử “phân loại” tiểu thuyết:
“Tiểu thuyết chia làm mấy loại? Ta cũng nên tìm biết. Người mình thường
không phân biệt chữ ‘thể’ văn tiểu thuyết với ‘loại’ văn tiểu thuyết.
Theo tôi có hơn một chục thể văn tiểu thuyết khác nhau, nhưng kể về loại
tiểu thuyết, chỉ có hai loại: một loại truyện ‘làm cho ta quên cõi đời này đi’
có thể gọi là truyện ‘quái đản bất kinh’ và một loại truyện ‘giảng cho ta cõi
đời này’ ra thế nào, có thể gọi là truyện ‘gần đời thiết thực’.” (Khảo về tiểu
thuyết, trang 21)
Việc phân loại trên, người đọc nhận thấy, có lẽ Vũ Bằng căn cứ vào sự hiểu
