quý tộc, các người khác được gọi là tiện dân. Về sau, một tập tục khác che
đậy cái nguyên lý ấy. Song, nó có bị tiêu hủy hẳn không? Khi một người xử
sự theo đạo đức thì người ấy đóng vai là một quý tộc trước mắt mọi người.
Dù người ấy có nhận một tên gọi khác đi nữa, lỗi chẳng phải ở anh ta mà
do rất cả những kẻ từ chối không cho anh ta cái danh hiệu thực của mình.
Bây giờ, xin cha thử so sánh tất cả những đức hạnh, hạnh kiểm và cuộc
sống của họ. Nếu cha phán xử mà lòng không bị nhiễm hiềm thù cha phải
công nhận rằng Ghixcar là quý tộc giữa mọi người, và các vị quý tộc của
cha chỉ là những tiện dân. Để xét đoán về giá trị và đạo đức của Ghixcar,
con chỉ tin vào những lời đánh giá của cha và của mắt con. Ai đã ngợi ca
chàng bằng cha khi chàng đã làm trọn mọi hành động khiến những người
dũng cảm tán tụng? Hẳn sẽ chẳng có ai trách cha điều ấy. Nếu mắt con đã
chứng kiến con lầm thì trong mọi việc kỳ lạ mà cha ca ngợi, không có việc
nào danh tiếng vượt quá lời cha nói. Và nếu con đã phạm sai lầm gì về điều
đó thì cha là người chịu trách nhiệm về sai lầm đó. Phải chăng cha nói là
con đã trao thân cho một người thân phận hèn hạ, phải không cha? Nói như
thế là lầm. Nếu cha coi chàng là người nghèo, người ta sẽ còn hiểu được,
nhưng sẽ trách, khiến cha hổ thẹn là cha đã thưởng, còn tồi tệ như thế cho
một người phục vụ dũng cảm, cái nghèo, thưa cha, chưa bao giờ làm hại
cho sự cao quý của tâm hồn, mà chỉ làm hại cho số phận. Bao vua chúa,
bao vương hầu hiển hách đã phải chịu phận nghèo. Và biết bao người cuốc
đất và chăn mục súc đã có được hoặc đang có cả những kho báu!
- Những lời cuối cùng của cha đã tỏ rằng cha phân vân về số phận dành
cho con. Xin cha hãy xua đuổi mọi nỗi e ngại, nếu khi cuối đời, trái với
thời trai trẻ, cha không ngần ngại làm ô danh mình bằng một tội ác. Cha
hãy đem con ra làm nạn nhân của sự tàn bạo ấy. Con đã giãi bày cùng cha
như thế nào về lý do lầm lỗi của con - nếu có lầm lỗi - thì con cũng từ chối
như thế ấy, không cầu xin cha điều gì. Nếu cha miễn cho con cái hình tội nà
cha đã phạt hay muốn phạt Ghixcar thì xin cha hãy cầm chắc rằng cánh tay
này sẽ chẳng để cho con vô can về điều đó Thôi, bây giờ cha hãy đi đi, đi
tìm những người đàn bà và hòa nước mắt cha vào nước mắt họ. Cha hãy đi
