họ không nhiệt tình, thậm chí cự tuyệt dạy người Anh học tiếng Phạn.
Cunningham nhiều lần thọ giáo mà không được.
Cuối cùng Cunningham quyết định làm một cuộc khai quật nhỏ. Với việc
này, ông được sự giúp đỡ của tổng bộ hiệp hội Á Châu đóng lại Calcutta -
yêu cầu duy nhất đối với các thành viên xin gia nhập tổ chức là: “Yêu Tri
Thức.” Bản thân Cunningham là kiến trúc sư, chính ông đã làm một cái giá
cao bằng tòa kiến trúc thần bí này, sau đó từ trên đỉnh khoét một lỗ rộng
hơn 1m thẳng xuống đáy. Ông phải mất mười bốn tháng, và tiêu tốn hơn
500 rubi, thế mà chẳng được gì cả, chỉ tìm được miếng gạch trên khắc một
loại văn tự mà ông không hiểu. Ở một gò đất gần đó, ông còn phát hiện
được 60 pho tượng tinh xảo. Họ là ai, ông không biết. Vô cùng thất vọng,
cuối cùng ông chỉ còn cách nạy miếng đá có khắc chữ đem xuống cùng với
20 tượng nguyên vẹn đưa đến hiệp hội Á Châu ở Calcutta. Trong nhật ký
của ông có đoạn viết: “Còn lại hơn 40 tượng và những miếng đá khắc chữ
khác thì tôi đem về, nhưng sau đã bị Davisson dùng xe chở xuống dòng
sông Banas để gia cố chân cầu.”
Cunningham trước các đồng sự tại hiệp hội Á Châu cũng không thể xác
định được giá trị của đồ vật ông đưa đến, về sau qua phiên dịch những văn
tự trên bia đá thì chứng minh đây là lời văn phát nguyện của tín đồ Phật
giáo, cũng như giải thích vì sao lập tượng. Đồng thời các viên chức Anh tại
Miến Điện, Tích Lan, Thái Lan cũng báo cáo về những quốc gia tín ngưỡng
Phật giáo này. Từ đây có thể giám định, chính là Phật đà trên tượng khắc
tóc xoắn, mũi cao, môi đầy đặn, thế nhưng ông không phải là người Aryan
hay người “Châu Phi” da đen của Ai Cập, cũng không phải hóa thân của
thần Vishnu của Ấn Độ giáo như lời của các vị Bà La Môn tế tự. Phật giáo
không phải xuất phát từ Phi Châu như họ từng nghĩ, Phật đà là người có
thật, sinh ra tại một vùng đất nào đó tại phía Bắc Ấn Độ. Tuy trong kinh
điển Tích Lan có nói tên vùng đất Phật đà đản sinh và nhập Niết Bàn,
nhưng nó nằm ở đâu trên đất Ấn Độ ngày nay, không ai biết cả. Thậm chí
ngay Lộc Dã Uyển có thể là một di tích của Phật giáo, chỉ có vậy mà thôi.
