So với ngọc Hòa Điền, con đường tơ lụa không có nhiều ý nghĩa tượng
trưng. Lần đầu tiên tôi nhìn thấy bán kén tằm tại khu vực này, bên cạnh là
những dải lụa, tấm lụa nhiều màu.
Có thể năm xưa ngài Huyền Trang đã nhìn thấy những cảnh này - các
vương quốc ốc đảo dựa vào con đường tơ lụa này mà trù phú, vì các thương
gia vẫn thích nhất là lụa. Người Vu Điền không những bán mà còn sản xuất
lụa. Ngài thuật lại vua Vu Điền là người thông minh, ông biết các thương
gia thích lụa nên muốn nước mình cũng có thể sản xuất lụa. Nhưng nước
lân bang ở phía đông không chịu truyền nghề, ông đề nghị cưới công chúa
lân bang. Ông sai sứ giả nói thầm với công chúa rằng nước mình không có
giống cây dâu, có thể đem về để dân có phục trang. Công chúa vốn biết đây
là điều cấm kỵ, không được đem giống ra nước ngoài, nhưng vẫn cố giấu
chúng trong nón đội trên đầu. Lính biên phòng kiểm tra khắp nhưng không
kiểm nón công chúa. Công chúa Đại Đường đem cây dâu tằm trồng trong
một am ni tại Vu Điền. Ngài nói tại Vu Điền, ngài đã trông thấy cây dâu
sớm nhất nơi đây. Ông Stein khi khai quật tại một di tích chùa cổ phát hiện
một bức họa gỗ, người nữ trong bức họa tóc đen, đầu trang sức kỹ, trước
mặt là giỏ kén, phía sau có hai người nữ khác: một người chỉ tay lên đầu
người nữ phía trước, một người đang bận bên khung cửi. Tôi nghĩ đây
chính là bức tranh hoàn mỹ mà ngài Huyền Trang miêu tả lại câu chuyện tơ
lụa truyền vào Vu Điền.
Tôi mua một ít kén tằm, và tính mua một mảnh lụa Hòa Điền làm kỷ
niệm. Một bà cụ Hồi giáo bán lụa khiến tôi chú ý. Lụa của bà khác hẳn chỗ
khác, vì chất liệu không như bình thường, từng đường chỉ trắng đen xen kẽ
như bàn cờ. Tôi hỏi thăm nguồn gốc, bà cụ tự hào nói: “Chúng do người
nhà tôi sản xuất, từ nuôi tằm, lấy kén và dệt lụa đều là thủ công.”
“Sản xuất tại đâu?”- tôi hỏi.
“Trong thôn, dưới cây tằm già.”
“Làm được bao lâu rồi?”
