trải qua không thấm vào đâu so với những nỗi thống khổ trong cuộc đời
ngoại.
Ngoại sinh ra vào năm cuối cùng của thế kỷ thứ XIX tại một thôn nhỏ ở
Yên Đài, tỉnh Sơn Đông. Lúc 17 tuổi, ngoại được gả cho một người nhỏ
hơn bà ba tuổi, đây là tập tục của người Sơn Đông. Theo cách nói của quê
hương chúng tôi: “Gái lớn ba, ôm cục gạch vàng.” Ngoại vừa là dâu vừa là
kẻ nô bộc, vừa là bảo mẫu của gia đình chồng. Mỗi sớm ngoại phải đánh
thức người chồng nhỏ tuổi hơn mình dậy thay áo quần, và đi nấu điểm tâm.
Ông ngoại đọc sách trong phòng, bà làm việc ngoài vườn, vất vả cả ngày;
bữa cơm tối, đợi cả gia đình chồng ăn cơm xong, bà mới được ăn. Ngoại
làm hết thảy mọi việc không một lời ca thán, bà cho đây là bổn phận của
mình. Khi chồng đến tuổi trưởng thành, ông bà mới có một bé trai. Sau đó
liên tục trong bảy năm, bà đã sinh tám người con. Hai mẫu ruộng, hai con
lừa, một con la, 9 đứa con cùng với người chồng, một mình bà gánh vác,
phải thấy là bà vất vả như thế nào.
Ngoại cả đời tin Phật. Mẹ của Mao Trạch Đông cũng là một Phật tử
thuần thành, và bà cũng ảnh hưởng rất nhiều đến những đứa con mình. Có
lần bà bị bệnh, cậu út Mao Trạch Đông đi đến ngôi chùa Lâm Thôn để cầu
nguyện Phật gia hộ cho mẹ mau hết bệnh. Trong thôn của ngoại cũng có
mấy ngôi miếu, lớn nhất là miếu Quan Công cách nhà khoảng trăm thước,
miếu rất lớn, pho tượng thờ cao ba mét, do người thợ lấy đá từ ngọn núi lân
cận về điêu khắc. Miếu Quan Công quanh năm khói hương nghi ngút, mọi
người xem ngài như là vị thần tài, phù hộ cho họ làm ăn phát đạt.
Thế nhưng miếu Quan Công không linh đối với chị em phụ nữ. Vì thế,
ngoại cùng các chị em trong làng thường tới đốt hương tại miếu Thổ Địa và
miếu Quan Âm. Mỗi lần đến tiết Xuân, tiết Trùng Dương, tiết Thanh Minh,
miếu Thổ Địa và Quan Âm như hội chợ, mọi người khiêng đến miếu nào là
trâu giấy, ngựa giấy, dê giấy, xe giấy, thuyền giấy, người giấy; tiết Thanh
Minh thì khoác áo mùa Hạ cho Thổ Địa và Quan Âm, tiết Trùng Dương thì
khoác áo mùa Đông, tiết Xuân thì cúng rất nhiều thức ăn và tiền giấy,
không thể cúng thiếu những đồ vật này, thần tiên cũng không ngoại lệ. Tôi
