sánh tháp Xá Lợi của ngài với lăng mộ của các đế vương, nhưng tôi vẫn
nghĩ. Thái Tông và Cao Tông là hai vị hoàng đế vĩ đại nhất trong thời kỳ
huy hoàng nhất của lịch sử Trung Quốc, Diệp Hộ Tư Hãn của Tây Đột
Quyết đã kiến lập nên một đế quốc hùng cường chưa từng thấy, Giới Nhật
vương là một trong số ít những minh quân thống nhất toàn Ấn Độ. Họ đã
làm chủ Ba Tư và toàn thế giới phía đông. Tuy nhiên họ có một đặc điểm
chung là vô cùng kính trọng, sùng bái ngài Huyền Trang. Lúc lâm chung
Thái Tông đã khẩn cầu ngài Huyền Trang luôn túc trực bên giường. Diệp
Hộ Tư Hãn là kẻ thù của Thái Tông nhưng ông không bắt ngài Huyền
Trang mà còn tạo mọi điều kiện cần thiết cho ngài, nhân đây mà ngài thành
công trong chuyến tây hành cầu pháp. Giới Nhật vương vì bảo vệ vị đại sư
Trung Quốc này đã khiến các Bà La Môn tế tự phẫn nộ, kết quả suýt mất
mạng.
Vì sao những người từng tiếp xúc với ngài đều bị ngài thuyết phục, trên
từ đế vương, dưới tới cường đạo? Tôi nghĩ trước tiên là do trí huệ của ngài.
Ngài giảng kinh thuyết pháp khiến mọi người cảm thấy Phật Pháp liên quan
đến sinh mạng, khổ vui, truy cầu, giải thoát của họ. Không những thế, từ
bản thân ngài, họ cảm nhận được một ý chí siêu việt, một tinh thần không
đạt mục đích không thối lui.
Đương nhiên trước và sau ngài Huyền Trang cũng có rất nhiều cao tăng
đại đức vĩ đại. Như ngài Hiển Pháp, ngài Cưu Ma La Thập và Lục tổ Huệ
Năng. Ngài Huyền Trang chỉ là một nhánh của cây đại thọ, nhưng là nhánh
độc đáo trong lịch sử Phật giáo. Qua việc tây hành Ấn Độ, phiên dịch kinh
văn, thuyết phục hoàng đế, hoằng dương Phật pháp, ngài đã vì Phật giáo
Trung Quốc cũng như Phật giáo thế giới cống hiến bất diệt. Nếu như trong
chánh điện có một vị trí đặc biệt, thì đó dành cho ngài. Lỗ Tấn xưng ngài là
“Đống lương của dân tộc” thật không sai. Hoặc một người Anh nghiên cứu
tiếng Hán đã bình luận:
Ông không chỉ là một nhà du hành vĩ đại, giống như Marco Polo; ông
còn là nhà thần học vĩ đại, giống như Thomas I trong 12 môn đệ của
Jesus; ông cũng giống như dũng sĩ trong trận chiến thành Troy, giống
