bán ngựa nghe xong, cười thầm trong bụng, cho rằng Tư Mã Quang thực
thà đến độ gần như ngu xuẩn. Lại một lần, Tư Mã Quang dạy học cho thôn
dân, thôn dân nêu lên một vấn đề, Tư Mã Quang thành thực thừa nhận,
mình chưa suy nghĩ đến vấn đề đó, không thể giải đáp, sau này khi nghiên
cứu rõ ràng sẽ đến trả lời. Vì thế, Tư Mã Quang được người ta gọi là “Tư
Mã quân thành thực”, có ý ca ngợi ông suốt đời trung thành thực thà, không
làm việc miệng thật lòng không thật. Thế nhưng, ngược lại ông thích tự gọi
mình là “ông già cổ hủ”, có ý muốn nói sự thành thực trung hậu của mình
tới mức gần như cổ hủ.
Phụ thân Tư Mã Quang yêu cầu ông không chỉ làm người như thế nào
mà còn yêu cầu ông đọc sách tìm tri thức. Bắt đầu từ 6 tuổi, dưới sự dạy
bảo của phụ thân, Tư Mã Quang đã học thuộc văn, sử. Ông không phải là
thần đồng, cũng không phải là thiên tài, thiếu loại thông minh nhanh nhạy
và tài khí qua mắt là không quên như Vương An Thạch. Sự học rộng nhiều
tài của ông chủ yếu là do sự chăm chỉ hiếu học và tinh thần khắc khổ kinh
người. Gối đầu dùng khi ngủ của ông là một đoạn gỗ tròn, gọi là “gối báo
thức”. Gỗ tròn dễ chuyển, khiến người ta ngủ không yên. Gối gỗ lăn một
cái là Tư Mã Quang đã tỉnh giấc, lập tức đứng dậy châm đèn đọc sách ban
đêm. Chính là vì có tinh thần đó nên ngay từ nhỏ Tư Mã Quang đã đọc
rộng nhiều sách, sức học siêu quần, cơ sở tri thức vững chắc, đặt cơ sở
vững chắc cho việc sau này ông tham chính và trị học.
Tư Mã Quang suốt đời quang minh lỗi lạc, lấy thanh bần không tham
lam không xa xỉ làm vinh dự, đồng thời hy vọng gia phong đó được truyền
đến đời sau. Khi dạy dỗ đứa con trai độc nhất Tư Mã Khang, ông đã yêu
cầu con trai phải cần kiệm, không làm những việc đáng xấu hổ trong lòng.
Cả cuộc đời Tư Mã Quang đã có rất nhiều tác phẩm, khiến người ta phải
khuynh đảo. Ngoài cuốn hiện còn giữ được “Ôn quốc văn chính Tư Mã
Công văn tập” 80 quyển ra, còn có “Thúc thủy ký văn” 32 quyển, “Kê cổ
lục” 20 quyển, “Thông giám tiết yếu” 60 quyển v.v... nếu cộng thêm tác
phẩm bất hủ để đời do ông chủ biên, cuốn thông sử Trung Quốc ở thể biên
