NAM HOA KINH - Trang 106

như bóng với hình. Sở dĩ con người được bình đẳng là nhờ có tự do, mà
được tự do là nhờ có bình đẳng. Nhận có tự do và quý trọng tự do thì mới
có cầu mong cho vạn vật, mỗi vật đều được tự do sống theo cái Sống của
mình. Mà, nếu vạn vật, vật nào cũng sống được cái sống của mình, đó là
vạn vật nhờ tự do mà được bình đẳng. Cũng như, nhận có bình đẳng thì
mới chịu để cho vạn vật, vật nào cũng được sống theo mình thì vạn vật, vật
nào cũng nhờ đó mà được tự do.
Tóm lại, phàm đã chủ trương tự do tuyệt đối, ắt cũng phải chủ trương bình
đẳng tuyệt đối. Là vì nếu không thừa nhận bình đẳng tuyệt đối, mới có cho
rằng giữa người và người, giữa vật và vật có cái này hay hơn cái kia, hoặc
có cái kia hay hơn cái này. Đã nhận có cái này hay hơn cái kia, người này
hay hơn người kia mới có cho rằng người hay phải lo cải tạo người không
hay, để cho đó trở về đường hay theo quan niệm chủ quan tạm thời của
mình. Như thế là ta không nhận có tự do của con người. Không nhìn nhận
tự do của con người mới có sự cưỡng ép kẻ khác phải sống theo quan niệm
về điều phải lẽ quấy theo ta, không được sống tự do theo cái sống của họ.
Nếu đó không phải là chuyên chế, thì đâu mới là chuyên chế?
Người người đều được tự do sống theo mình, thì cái "phải" của mọi người
đều được xem là "phải" cả, và cái "đẹp" của mọi người cũng đều được xem
là "đẹp" cả. Vậy thì mọi vật dưới trời không còn vật nào tự nó không tốt
đẹp; mọi ý kiến dưới trời không có ý kiến nào là không ngang bằng nghĩa
là bình đẳng như nhau tất cả.
***
Thị Phi, Thiện ác là một vấn đề tương đối. Nhưng, tiến thêm một bước sâu
hơn, ta lại thấy: thị cũng do phi mà có, phi cũng do thị mà sinh, cũng như
thiện do ác mà sinh, ác do thiện mà có.
Trang tử nói: "(…) đó do đây mà ra; đây do đó mà có(…)"
"Đó" do "đây" mà ra, "đây" nhân "đó" mà có, đó là muốn nói đến cái luật
đối đãi, mà cũng vừa muốn nói đến cái luật "vật cùng tắc biến" và hễ biến
thì biến thành đối địch của nó.
Và lên đến một tầng cao hơn nữa, ta sẽ thấy thị phi chẳng những là một lẽ
đối đãi, bổ khuyết cho nhau "nhất âm nhất dương chi vi Đạo", mà thị tức là