trực tiếp và rõ rệt đến lợi ích quốc gia; còn lại những thứ khác thì công dân
có toàn quyền tự lo liệu. Tại các quốc gia này, chính quyền thường khi như
thể bỏ qua không biết tới một điểm là, những sai lầm và những nỗi cùng khổ
của cá nhân lại có nguy cơ làm phương hại đến hạnh phúc chung, và ngăn
cản việc phá sản của một cá nhân đôi khi phải là việc của tất cả mọi người.
Các quốc gia dân chủ thời đại ngày nay lại nghiêng về một khuynh hướng
trái ngược.
Hiển nhiên là phần lớn các quân vương đều không chỉ muốn điều khiển
toàn bộ dân tộc; còn có thể nói rằng họ tự coi như là kẻ chịu trách nhiệm về
những hành động và số phận cá nhân, của các thần dân, họ thấy mình phải
dẫn dắt và khai sáng từng thần dân trong từng hành động trong cả đời họ, và
khi cần thì làm cho họ phải sống sung sướng bất kể họ có thích hay không.
Về phần mình, các cá nhân ngày càng có chung cách hình dung quyền lực
xã hội. Bất kì khi nào có nhu cầu, họ đều trông chờ xã hội tới hỗ trợ, và bất
kì lúc nào đều coi quyền lực xã hội như đó là một giáo viên tư gia hoặc một
người hướng đạo vậy.
Tôi khẳng định là ở châu Âu chẳng còn nước nào lại không có một nền
hành chính công không những chỉ mang tính chất tập trung mà càng ngày
càng soi xét khắt khe và chi tiết con người; khắp nơi, nền hành chính đó
thâm nhập sâu hơn thời xưa vào mọi công việc riêng tư; theo cung cách
riêng nó xử lí nhiều hành động hơn trước, và là những hành động nhỏ nhặt
hơn trước, và mỗi ngày nó lại càng hiện diện rõ nét ở ngay bên cạnh, ở xung
quanh, và ở trên đầu từng con người cá nhân, để mà hỗ trợ cho nó, tư vấn
cho nó và ngăn chặn nó.
Xưa kia, kẻ cầm quyền sống bằng thu nhập từ đất đai hoặc từ các sản
phẩm phải đóng thuế của mình. Ngày nay thì chẳng còn như vậy nữa, khi
mà nhu cầu của ông ta cũng gia tăng cùng với quyền lực của ông. Trong
cùng những điều kiện mà khi xưa một quân vương đặt ra một sắc thuế mới,
thì bây giờ người ta dùng cách đi vay. Dần dần Nhà nước trở thành con nợ
của hầu hết những anh có tiền, và nó tập trung trong tay những tư bản lớn
nhất.
