giản đơn đi. Cảnh tượng ôn hoà khắp nơi nơi đó làm cho bản thân kẻ cầm
quyền tối cao cũng bị ôn hoà theo và trong những phạm vi nhất định có thể
kìm giữ được những cơn bùng phát các ước vọng hỗn loạn của ông ta.
Bất kể là có những nguyên nhân tự nhiên đó rút ra từ trạng thái xã hội, tôi
nghĩ mình còn có thể đưa ra thêm nhiều nguyên nhân khác nữa lấy từ bên
ngoài chủ đề của cuốn sách này; nhưng tôi muốn giữ mình trong những
phạm vi mình đã đề ra.
Vào những thời điểm nhất định đang có sục sôi lớn hoặc nguy cơ cao, các
chính quyền dân chủ có thể trở nên bạo liệt và độc ác, nhưng những cơn
khủng hoảng đó sẽ không nhiều và chỉ thoáng qua thôi. (Xem H)
Khi tôi nghĩ đến những đam mê nhỏ mọn của con người thời nay, khi nghĩ
đến sự mềm yếu trong tập tục của họ, khi nghĩ đến trình độ trí tuệ rộng lớn
của họ, nghĩ đến sự thanh sạch tôn giáo của họ, nghĩ đến cái dịu ngọt trong
đạo lí của họ, nghĩ đến các thói quen cần cù và ngăn nắp của họ, nghĩ đến sự
kiềm chế của họ trước cả những thói hư tật xấu cũng như trong đức hạnh, tôi
thấy mình chẳng cần phải lo ngại rằng trong đám người đứng đầu họ sẽ có
những kẻ bạo chúa, mà e rằng sẽ gặp ở đó những kẻ làm cha đỡ đầu.
Vậy nên tôi nghĩ rằng cái kiểu đè nén doạ ập xuống đầu các quốc gia dân
chủ sẽ chẳng giống chút với cái đè nén từng có trước đó trên thế giới này;
những người đương thời với chúng ta hẳn là không bắt gặp cái đè nén mới
này trong kí ức xa xôi của họ đâu. Ngay tôi đây cũng tìm mãi không ra một
cách diễn đạt bằng lời có thể nói lên được chính xác tư tưởng đang hình
thành trong đầu tôi về cái đè nén ấy và hàm chứa được cái đè nén ấy; những
từ ngữ cũ nào “chuyên chế” nào “bạo hành” đều chẳng còn thích hợp nữa.
Sự vật thì mới nên phải tìm cách xác định nó vì không sao gọi tên nó ra
được.
Tôi muốn hình dung xem sự chuyên chế mới sẽ mang những nét mới nào
trong cuộc sống này: tôi nhìn thấy một đám đông vô cùng với những con
người giống hệt nhau và bình đẳng bình quyền với nhau, họ đang không
ngừng quay đầu tìm lẫn ở nhau những thú vui nhỏ bé và thô lậu chất chứa
đầy đầu óc họ. Mỗi một người trong bọn này, một khi rút ra sống riêng tư,
