Tôi có thấy ở bên Mĩ, nhưng không thấy lại ở Pháp, một cuốn sách cũng
đáng cho ta tham vấn. Tên sách đó là History of Virginia, by William Smith
(Lịch sử Virginia của William Smith). Sách này cho ta những chi tiết kì thú,
nhưng tôi cảm thấy sách đó dài dòng lê thê.
Cuốn sách cũ nhất và là tài liệu tốt hơn cà mà ta có thể tham vấn về lịch
sử các vùng Carolina là một cuốn sách mỏng khổ lớn nhan đề The history of
Carolina, by John Lawson (Lịch sử Carolina của John Lawson), in ở London
năm 1718.
Tác phẩm của Lawson mở đầu bằng chuyến đi khai phá vùng Tây
Carolina. Chuyến đi được ghi lại dưới dạng nhật kí. Các câu chuyện kể bị
lẫn lộn. Nhận xét hời hợt. Trong sách chỉ có một miêu tả khá ấn tượng về
những tàn phá do bệnh đậu mùa và rượu trong thổ dân thời đó và một miêu
tả khá kì thú về sự đồi bại hoà tập tục cũ trong lòng đám cư dân đó và được
sự hiện diện của người châu Âu khuyến khích thêm.
Phần thứ hai công trình của Lawson dành cho việc phác hoạ đặc điểm tự
nhiên của vùng Carolina cùng các sản vật của vùng.
Trong phần thứ ba, tác giả miêu tả kì thú các tập tục, đời sống thường
ngày và cách cai trị của người Anh điêng thời đó.
Có nhiều chỗ có tư tưởng hay và độc đáo trong phần sách này.
Sách lịch sử của Lawson kết thúc bằng sắc chỉ ban cho vùng Carolina vào
thời vua Charles II.
Văn phong chung của cuốn sách này nhẹ nhõm, nhiều khi phóng túng, trái
ngược hoàn toàn với văn phong cực kì nghiêm trang trong các tác phẩm xuất
bản viết về thời kì lịch sử đó ở New England.
Cuốn lịch sử của Lawson là một tài liệu cực kì hiếm ở Mĩ và ở châu Âu
thì không thấy có. Chỉ có một bản để ở Thư viện Hoàng gia.
Từ cực Nam Hoa Kì tôi chuyển ngay lập tức sang cực Bắc. Không gian ở
giữa hai vùng đó chỉ mãi về sau này mới dần dần có nhiều người tới ở kín
thôi.
