NỀN DÂN TRỊ MĨ - Trang 12

cơ này chủ yếu ở mặt đời sống vật chất − cơ chế dân chủ dù sao cũng bảo
đảm tối thiểu cho sự thịnh vượng và ổn định − trái lại, ông có cái nhìn khá lo
âu, thậm chí bi quan về bản thân sản phẩm của thời đại: “homo
democraticus”/“homme démocratique”: “con người dân chủ”. Con người ấy
dễ dàng trở thành nô lệ cho sự phồn vinh và sẵn sàng hi sinh các lí tưởng tự
do của mình cũng như nhường hết mọi công việc công cộng cho sự quản lí
của nhà nước miễn là sự phồn vinh ấy được bảo đảm. Điều ông lo ngại cho
tương lai không phải là cơ chế áp bức thô bạo và trắng trợn mà là nguy cơ
tiềm tàng của việc tự nô lệ hoá, của “chế độ chuyên chế mềm”. Yêu sách
hưởng thụ vật chất vô độ đi liền với sự bất lực của hành động chính trị nơi
người công dân tất yếu dẫn đến một sự “quá tải” của nhà nước mà sau này
được Niklas Luhman xem là đặc điểm bản chất của nền dân trị. Do đó, đóng
góp lớn của “khoa học chính trị mới mẻ” của Tocqueville là không chỉ
nghiên cứu nền dân trị như là định chế mà còn cả như là lối sống đặc thù.
Vấn đề không chỉ ở thể thức bầu cử và việc lập hiến, lập pháp mà còn ở tư
tưởng, tình cảm, tập quán và thói quen của “homme démocratique”, nói gọn,
ở “lối sống dân chủ”. Ngày nay, các ý kiến và quan niệm của ông có thể thu
gọn vào khái niệm: xã hội dân sự. Theo ông, những quyền tham gia của
người dân mà mọi hiến pháp dân chủ đều cam kết chỉ có thể trở thành hiện
thực trong một nền “văn hoá chính trị” sống động. Nền dân trị hiện đại
không thể vận hành tốt mà không có những “đức tính của người công dân”.
Những “đức tính” này không được hình thành một cách trừu tượng mà đòi
hỏi thực tiễn cụ thể. Dù các định chế quan trọng đến mức nào đi nữa, thì
chính các tập tục mới có thể củng cố và nuôi dưỡng lâu dài nền dân trị. Ở
nước Mĩ, ông nhận ra một cộng đồng trong đó từ cấp địa phương cho đến
cấp liên bang luôn có thói quen giải quyết các công việc của mình một cách
tự chủ trước khi cần đến vai trò phụ trợ của nhà nước. Tuy ông biết rằng
không thể bê nguyên xi mô hình “civic involvement” (sự dấn thân dân sự) từ
một nền dân trị phát triển một cách “tự nhiên” do đặc thù của nước Mĩ vào
xã hội hiện đại đầy xung đột ở châu Âu và vào nước Pháp của ông, nhưng
nhiều phát hiện và gợi ý của ông vẫn còn giữ nguyên giá trị cho nhiều nước
khác tham khảo. Trước khi tìm hiểu sâu hơn về các kinh nghiệm “đi một