nhiệt, đồng thời ngoài công xã ra chẳng còn có cái gì đủ sức hấp dẫn mạnh
mẽ những đam mê đầy tham vọng của trái tim con người đến như thế.
Những viên chức cấp quận không do bầu cử mà ra và uy quyền của họ
cũng hạn hẹp. Cấp bang cũng chỉ có cái tầm quan trọng thứ yếu thôi, và ít ai
biết tới sự tồn tại của bang đang nằm lặng lẽ đâu đó. Còn thật ít có những
con người muốn tìm cách cai quản được bang lại bằng lòng với việc chịu xa
rời trung tâm quyền lợi của mình và làm cho cuộc sống mình đảo lộn đi.
Chính phủ liên bang gán sức mạnh và vinh quang cho những người điều
khiển nó. Nhưng rất ít con người được quyền tác động tới số phận của liên
bang. Chức tổng thống là một bậc cán bộ tư pháp cao cấp mà chỉ tới một độ
tuổi cao con người mới đạt tới được. Còn với những chức quan liên bang
bậc cao, thì gần như đạt tới đó là nhờ ngẫu nhiên sau khi con người đã nổi
tiếng trong một sự nghiệp khác. Riêng tham vọng không đủ sức đem nổi
những con người ấy tới đích nhờ những nỗ lực thường xuyên. Còn chính là
ở công xã, ở ngay chính giữa những mối liên hệ bình thường của cuộc sống,
mà ta thấy tập trung cái nguyện ước được có uy tín, cái nhu cầu có những lợi
ích thật, cái ham thích quyền lực và thanh danh. Những đam mê ấy đôi khi
làm xã hội hỗn loạn nhưng chúng lại thay đổi tính chất một khi chúng bộc lộ
ra gần gụi với nơi con người sinh sống và gần như là ở trong lòng một gia
đình.
Xin bạn hãy nhìn xem, trong công xã Mĩ, người ta đã khéo léo biết bao để
phân tán quyền lực sao cho có càng nhiều người quan tâm càng tốt đến
những công việc chung. Độc lập với các cử tri chỉ thỉnh thoảng mới được
mời đi thực hiện những hành vi cầm quyền, có biết bao nhiêu chức năng
khác nhau, có biết bao nhiêu uỷ viên các loại, tất cả, trong phạm vi công
việc được giao, đại diện cho tập đoàn đầy sức mạnh và nhân danh nó mà họ
làm việc! Cũng có biết bao người khai thác sức mạnh công xã theo cách đó
và quan tâm đến công xã vì quyền lợi riêng của mình!
Hệ thống Mĩ đồng thời chia sẻ quyền lực quản lí hành chính cho một số
lớn công dân, cũng chẳng ngại gia tăng những nghĩa vụ công xã. Ở Hoa Kì,
