Nhưng tôi cũng nghĩ rằng một khi chính quyền trung ương có ý định
chính họ thay thế hoàn toàn sự tham gia tự do của những con người đầu tiên
biết lo đến lợi ích, thì cái chính quyền đó bị nhầm hoặc là định làm cho
người khác bị nhầm.
Một chính quyền trung ương dù sáng suốt đến đâu đi nữa, dù uyên bác
đến đâu đi nữa, thì cũng không thể tự mình ôm đồm mọi chi tiết cuộc sống
của một quốc gia to lớn. Nó không thể làm như vậy, bởi vì một việc làm như
thế vượt quá khả năng sức lực con người. Khi chỉ bằng sức riêng mình mà
lại định tạo ra và cho vận hành vô vàn yếu tố khác nhau, thì đó chỉ có thể
dẫn đến một kết quả không trọn vẹn hoặc là bị kiệt lực trong những nỗ lực
vô vọng.
Đúng là sự tập trung hoá dễ dẫn đến việc bó buộc những hành vi bề ngoài
của con người phải mang một tính đồng loạt nào đó, mà cuối cùng con
người cũng phải vì nó mà yêu nó, bất kể nó được vận dụng vào những điều
gì, hệt như những người sùng đạo chỉ biết phụng thờ cái bức tượng mà quên
hẳn tính thánh thiện được đại diện bằng bức tượng đó. Sự tập trung hoá dễ
dàng ghi được dấu ấn đặc biệt lên những công việc bình thường hàng ngày;
trong việc nó khôn khéo vạch ra những quy định chi tiết của riêng cảnh sát
xã hội; trong việc nó đè bẹp những lộn xộn nhẹ và những tội phạm cỏn con;
trong việc duy trì xã hội trong dạng status quo (nguyên trạng − ND) mà thực
chất chẳng là suy thoái cũng chẳng là tiến bộ; trong việc duy trì trong tổ
chức xã hội một thứ hành chính ngủ gà ngủ gật mà những nhà hành chính
thường quen gọi đó là trật tự tốt đẹp và ổn định công cộng
. Nói cho
ngắn gọn, lối tập trung hoá như vậy chỉ giỏi ngăn chặn chứ không giỏi hành
động. Khi cần huy động xã hội thật mạnh mẽ sâu sắc, hoặc khi cần tạo ra
cho xã hội một bước đi nhanh, thì nền tập trung hoá đó không còn lực nữa.
Khi phải dùng những biện pháp đòi hỏi những con người cá thể trong xã hội
cùng thực hiện, người ta sẽ hoàn toàn ngạc nhiên nhận ra sự yếu đuối đến độ
bất lực của cả bộ máy to đùng ấy. Nó to như thế, mà rồi nó chợt rơi ngay vào
bất lực.
