làng mình, trật tự đường phố nơi y sống, số phận ngôi nhà thờ Cơ đốc giáo
và ngôi nhà thờ Tin lành không mảy may đụng chạm tới y ta. Y nghĩ rằng
mọi chuyện đó chẳng hề liên quan đến mình, chúng thuộc về một kẻ xa lạ
đầy uy quyền có tên gọi là chính quyền. Với y, đó chỉ là sự hưởng thụ các tài
sản đó như một kẻ đi thu hoa lợi thuê không có tinh thần của kẻ chủ sở hữu
và cũng chẳng nghĩ gì đến việc cải thiện tài sản đó. Sự hờ hững với chính
mình như thế còn đi xa hơn nữa đến mức sự an ninh của chính y ta và của
con cái y ta nếu có bị xâm phạm, thì thay vì tìm cách đẩy xa mọi hiểm nguy,
y lại khoanh tay đợi cả nước đến giúp đỡ. Và cái con người như thế, mặc dù
chịu hi sinh hoàn toàn sự tự do quyết định của nó, lại chẳng chịu hi sinh một
cái khác ấy là sự phục tùng. Thật thế, y ta cúi đầu chấp nhận để cho một
viên thư lại hoạnh hoẹ, và y ta thích thú làm ngược luật pháp như một kẻ thù
thất trận ngay sau khi sức mạnh quyền lực rút đi. Vì thế mà ta luôn luôn nhìn
thấy y chao đảo giữa thói nô lệ và thế tự do.
Khi các quốc gia đã đi đến cảnh ngộ như vậy, họ cần phải sửa đổi luật
pháp và lối sống, hoặc là họ sẽ chết, bởi vì nguồn đức độ công cộng ở đó
như thể đã cạn kiệt: ta chỉ còn thấy ở đó những kẻ bầy tôi, mà chẳng còn
thấy ở đó những công dân.
Tôi biết, những dân tộc như thế đã được chuẩn bị để đi xâm chiếm. Nếu
họ không biến mất đi khỏi sân khấu thế giới này, đó là vì họ đã được bao
quanh bởi những con người giống như họ hoặc thấp kém hơn họ. Đó là vì
trong lòng cộng đồng họ vẫn còn lại chút gì đó như một bản năng không rõ
rệt về tổ quốc, tôi không dám chắc đó là thứ kiêu căng không chín chắn nào
nhân danh cái tên họ mang theo, cái kỉ niệm mơ hồ nào về vinh quang xưa
mà, tuy không thực sự gắn bó vào cái gì, song cũng vẫn đủ cho họ khi cần
thiết thì có được ngay một xung động bảo thủ.
Hẳn là ta sẽ sai lầm khi tự trấn an bằng cách nghĩ rằng có những con
người đã nỗ lực phi thường để bảo vệ một tổ quốc nơi họ sống như thể
những người dưng. Xin hãy cẩn thận về suy nghĩ đó, và ta sẽ thấy rằng tôn
giáo khi đó vẫn còn là động cơ chính yếu của những con người đó.
