Điều tôi chiêm ngưỡng hơn cả ở nước Mĩ, đó không phải là những tác
dụng về mặt hành chính của sự phi tập trung hoá, mà đó là những tác dụng
về mặt chính trị. Ở Hoa Kì, ta cảm nhận được [khái niệm] tổ quốc ở khắp
nơi. Đó là một đối tượng con người cầu viện tới từ một ngôi làng cho tới
toàn Liên bang. Người dân gắn bó với từng lợi ích một của đất nước như lợi
ích của riêng mình vậy. Người dân thấy mình vinh quang vì quang vinh của
đất nước. Trong những thành tựu của quốc gia, người dân thấy đó là công
trình của chính mình, và thấy mình được cao lớn lên. Người dân sung sướng
thấy cảnh thịnh vượng chung mà mình có được hưởng thụ. Với tổ quốc,
người dân có một tình cảm tương tự như tình cảm với gia đình, và khi người
dân lo lắng cho cái bang của họ thì cũng với một thứ tình cảm “ích kỉ” như
vậy.
Thường khi người châu Âu chỉ nhìn thấy sức mạnh ở người viên chức
công; người Mĩ nhìn thấy ở ông ta cái quyền. Và ta có thể nói rằng ở nước
Mĩ con người không bao giờ phục tùng con người, mà phục tùng công lí
hoặc luật pháp.
Vì thế mà cũng sinh ra từ người dân Mĩ cái quan niệm lắm khi hơi quá
đáng nhưng hầu như bao giờ cũng lành mạnh. Người dân Mĩ không e ngại
trao mình cho sức mạnh của họ, những thứ được coi là đủ thoả mãn tất thảy.
Một cá nhân có ý tưởng làm một công trình nào đó, thì cho dù công trình
này có liên quan trực tiếp đến lợi ích công cộng đấy, song cá nhân đó cũng
chẳng hề nghĩ sẽ nhờ chính quyền giúp một tay. Anh ta cho mọi người biết
kế hoạch, tự tay mình thực thi, kêu gọi các cá nhân khác trợ giúp, và đánh
vật với mọi trở ngại. Không nghi ngờ gì hết, đôi khi anh ta có thể thành tựu
ít hơn nếu có Nhà nước giúp. Nhưng về lâu về dài, thành tựu chung của tất
cả các công trình cá nhân vẫn vượt quá rất nhiều những gì chính phủ có thể
làm ra.
Do chỗ quyền lực được đặt bên cạnh những người bị cai trị và như thể đại
diện cho chính họ, nên nó không gây ganh ghét cũng chẳng tạo hằn thù. Do
chỗ các phương tiện thực thi quyền lực là hữu hạn, nên mỗi người bị cai trị
cũng cảm thấy mình chẳng thể nào chỉ biết ỷ lại vào quyền lực đó.
