Sự trường tồn, vinh quang, hoặc sự thịnh vượng của quốc gia đối với họ
là những tín điều thiêng liêng, và khi họ bảo vệ tổ quốc, họ cũng bảo vệ cái
vùng thiêng liêng nơi họ đều đã từng là những công dân.
Các cư dân Thổ Nhĩ Kì chưa hề bao giờ tham gia vào việc điều hành công
việc xã hội. Thế mà họ lại đã có những công tích vô cùng lớn chừng nào họ
còn thấy tôn giáo của Mahomet chiến thắng trong những cuộc chinh phạt
của các sultan. Ngày nay tôn giáo đã ra đi, chỉ còn lại nền quân chủ chuyên
chế: các cư dân đó ngã rụi.
Tôi nghĩ rằng, khi gán cho nền quân chủ chuyên chế một sức mạnh đúng
là của nó, Montesquieu đã cho chế độ ấy một thứ vinh dự không xứng đáng,
chỉ riêng nền quân chủ chuyên chế thì không làm cách nào mà duy trì được
bền vững bất kì thứ gì. Khi ta quan sát kĩ nó, ta thấy rằng chính tôn giáo chứ
không phải sự sợ hãi là cái đã làm cho các nền cai trị chuyên chế được thịnh
vượng.
Bất kể ra sao, bao giờ thì ta cũng chỉ bắt gặp cái sức mạnh chân chính
trong những con người tham gia mọi việc bằng ý chí tự do.
Thế mà trên đời này chỉ có chủ nghĩa yêu nước hoặc tôn giáo là có khả
năng làm cho con người tiến bước lâu dài tới một mục tiêu chung là tính phổ
biến của quyền công dân.
Không tuỳ thuộc vào luật pháp để làm sống lại được các niềm tin đã tắt:
nhưng lại tuỳ thuộc vào những luật lệ nào làm cho con người quan tâm đến
vận mệnh đất nước mình. Tuỳ thuộc vào những luật lệ nào đánh thức và dẫn
dắt cái bản năng mơ hồ về tổ quốc là thứ không khi nào từ bỏ trái tim con
người, và bằng cách gắn bó [khái niệm] tổ quốc ấy với những tư tưởng,
những đam mê, với lối sống hàng ngày của con người, khiến nó trở thành
một tình cảm chín chắn và bền vững. Và xin đừng ai nói là bây giờ mới làm
thử điều đó thì đã quá muộn rồi. Các dân tộc không bao giờ già nua đi theo
cung cách như của con người. Mỗi thế hệ sinh ra trong lòng một dân tộc
cũng giống như một quốc gia mới được gửi gắm vào bàn tay nhà lập pháp.
