cải cách và ý muốn thành thực của chính quyền dân cử ở Mĩ biết lo đến
“hạnh phúc của số đông”.
f) Tuy nhiên, Tocqueville xem quyền lực tuyệt đối của đa số (thoát thai từ
chủ quyền của nhân dân) là vấn đề số một của Nền dân trị Mĩ. Nguy cơ của
một sự “chuyên chế của đa số” đối với lợi ích của thiểu số là nguy cơ
thường trực. Trong vấn đề này, ông đã gây ảnh hưởng mạnh mẽ đến quan
niệm tương tự của J. S. Mill
. Theo ông, chính quyền dân chủ không yếu
như người ta thường nghĩ mà là “quá mạnh” và, khác với Rousseau, ông
xem quyền lực tuyệt đối của “ý chí chung” (volonté générale) là “cái gì
nguy hiểm và xấu từ bản chất”. Vì thế, người công dân có quyền bất tuân
lệnh một đạo luật bất công nhân danh “chủ quyền của con người” trên cả
“chủ quyền của nhân dân”, dù không hề phản đối rằng đa số có “quyền ra
lệnh”. Không có gì mâu thuẫn khi xem đa số dân chủ là nguồn gốc của mọi
quyền lực, đồng thời phủ nhận rằng nó “có quyền nhân danh chính quyền để
muốn làm gì thì làm”.
Giải pháp giảm nhẹ nguy cơ “chuyên chế của đa số”, theo Tocqueville, là
ở trong “tập tục” hơn là trong pháp luật. Tuy sự quản lí phi tập trung có góp
phần cho cá nhân bớt bị bộ máy quan liêu đè nén, nhưng chính “tinh thần lẽ
phải” mới là đối trọng trước quyền lực của đa số. Tinh thần ấy bắt nguồn từ
truyền thống “common law” tức từ thẩm quyền và năng lực độc lập của toà
án như là đường dây nối liền trực tiếp người công dân và luật pháp. Thêm
vào đó là quyền uy đạo lí của tôn giáo, kìm hãm bớt xu hướng bá quyền của
đa số.
Cuối tập I, Tocqueville rút ra một bảng tổng kết khá tích cực về nền dân
trị ở Mĩ trên nhiều phương diện: cấu trúc chính trị, quyền uy tôn giáo, tinh
thần yêu nước, óc phê phán và “thực dụng” của người Mĩ; tất cả góp phần
duy trì sự cân bằng giữa năng động và ổn định, giữa tiến bộ và trật tự. Vị trí
địa lí đặc biệt của nước Mĩ cũng giúp cho nó dễ dàng hơn trong việc bảo vệ
nền độc lập và thi thố chính sách đối ngoại. Ông dự đoán được khả năng trở
thành siêu cường của Mĩ, nhưng còn quá sớm để có thể nhận diện đầy đủ
các biến thái và đặc điểm của một siêu cường đế quốc chủ nghĩa về sau này.
