Tuy nhiên, trong một phụ lục dài, ông cũng bàn đến các nguy cơ khó
tránh khỏi của nước Mĩ: vấn đề nô lệ và xung đột chủng tộc (nhất là với
người da đen và da màu). Ông không tìm ra được giải pháp cho hai vấn đề
gai góc này và dự đoán rằng chúng sẽ còn gây khó khăn lâu dài cho nước
Mĩ
.
Tóm lại, với tập I, Tocqueville tin rằng nền dân trị ở Mĩ, với các định chế
của nó, có thể nêu gương cho châu Âu học hỏi, đồng thời, theo tinh thần của
Montesquieu, ông nhận thức rõ: các định chế tốt nhất cho một quốc gia phụ
thuộc rất nhiều vào điều kiện xuất phát của mỗi nước. Do đó, học tập nước
Mĩ là hiểu rằng những công dân của thế giới mới này “không phải đã tìm ra
được một hình thức chính quyền duy nhất mà nền dân trị có thể mang lại”.
Chẳng hạn, chế độ liên bang khó có thể áp dụng cho châu Âu đương thời
gồm toàn những quốc gia thù địch nhau. Nhưng, bài học lớn nhất trong
chuyến “xuất dương” này của ông là: phát hiện được “những điều kiện nền
tảng về luật pháp và tập tục” có giá trị cho bất kì hình thức nào của nền dân
trị. Cho nên, trong thời gian ở Mĩ, ông “nhìn nhiều hơn là chỉ nhìn nước
Mĩ”, đó là nhìn “hình ảnh của bản thân nền dân trị, của nỗ lực, bản chất,
những định kiến và những đam mê của nó”. Hình ảnh ấy gợi lên nhiều vấn
đề phải suy nghĩ được ông trình bày trong tập II.
6. Tập II phát triển những gì đã được đề cập một cách mặc nhiên trong tập
I, những trừu tượng hơn vì nước Mĩ bây giờ chỉ còn là tư liệu trực quan để
ông nêu ra những phát biểu khái quát về bản thân nền dân trị hiện đại, với tất
cả nỗ lực “khách quan, vô tư” của “một người bạn chân chính”.
Tập II gồm 4 phần: ba phần đầu bàn về các ảnh hưởng của tư duy, cảm
xúc và hành động lên đời sống xã hội. Phần cuối rút ra từ đó những gì tinh
tuý tác động đến các định chế chính trị. “Khoa học chính trị” (science
politique) của Tocqueville dựa trên cấu trúc nền tảng ấy, với sơ đồ sau:
