với một nền cộng hoà hơn, còn Hoa Kì giống với một
nền quân chủ chuyên chế hơn. − So sánh số lượng công
chức trong nền hành pháp ở hai nước.
Quyền hành pháp có vai trò khá to lớn đối với vận mệnh các quốc gia,
khiến tôi muốn dừng lại một lát ở đoạn này để giúp mọi người hiểu rõ hơn,
nó có vị trí thế nào ở nước Mĩ.
Để có được một ý niệm sáng sủa và chính xác về vị trí ông tổng thống
Hoa Kì, ta cần so sánh nó với vị trí ông vua của một trong những nền quân
chủ hiến định ở châu Âu.
Để làm việc so sánh này, tôi ít bám vào những dấu hiệu bề ngoài của
quyền lực; những dấu hiệu đó đánh lừa hơn là dẫn dắt con mắt nhà quan sát.
Khi một nền quân chủ chuyên chế biến đổi dần dần sang nền cộng hoà,
quyền hành pháp ở đó vẫn giữ nguyên và lâu dài các tước hiệu, các quyền
thế, các tôn vinh, cả tiền bạc nữa, ngay cả sau khi những thứ đó đã mất hết
giá trị thực lực. Người Anh, sau khi đã chặt đầu một trong các ông vua của
họ và đã đuổi cổ một nhà vua khác khỏi ngai vàng, thì lại vẫn quỳ gối xuống
khi nói với những kẻ thừa kế những quân vương đó.
Mặt khác, khi các nền cộng hoà bị rơi vào cái ách của duy nhất một
người, quyền lực của nó vẫn tỏ ra một vẻ giản đơn, thống nhất, khiêm
nhường, tựa hồ như nó chẳng hề đứng lên trên tất cả mọi người. Khi các nhà
vua chiếm hữu theo lối chuyên chế tài sản và cuộc sống các đồng bào của
mình, thì khi nói với người ấy thiên hạ vẫn tiếp tục gọi những ông đó là các
đấng César, và các vị César ấy vẫn thường đi ăn tối thân thiện với bạn bè.
Vậy là ta nên xa rời những gì có trên bề mặt và đi vào bề sâu hơn nữa.
Ở Hoa Kì chủ quyền bị chia sẻ giữa Liên bang và các bang, trong khi ở
nước Pháp chúng ta, đó là một khối. Từ đó mà nảy sinh ra điều khác biệt đầu
tiên và to lớn nhất tôi nhận ra được giữa ông tổng thống ở Hoa Kì và nhà
vua ở Pháp.
Ở Hoa Kì, quyền hành pháp bị hạn chế và mang tính chất ngoại lệ, hệt
như cái chủ quyền mà nhân danh đó mọi việc diễn ra ở Hoa Kì; còn ở Pháp,
