đó. Họ chỉ tiến đánh vào cái gốc mà không chú ý tới mối dây liên hệ chặt
chẽ giữa hai điều đó.
Cũng chưa từng khi nào thấy ở Hoa Kì một con người để cho danh dự và
cuộc sống mình lâm nguy chỉ để trở thành tổng thống, bởi vì vị tổng thống
chỉ có quyền lực nhất thời, hạn hẹp và lệ thuộc. Cần phải thấy mối lợi có giá
vô cùng lớn thì mới có những tay chơi tuyệt vọng nhảy vào cuộc. Cho tới
nay, chưa có một ứng viên nào đủ sức tạo cho mình những mối thiện cảm
nồng nàn và những đam mê nguy hiểm của công chúng. Lí do thật đơn giản:
khi leo lên tới chức vụ đứng đầu chính quyền, ông tổng thống chẳng thể nào
ban phát cho bè bạn cả quyền lực, cả tài sản lẫn vinh quang, và ảnh hưởng
của ông ta trong bộ máy Nhà nước lại quá yếu ớt để cho các phe phái thấy
mình có lợi lộc hoặc là bị huỷ hoại một khi ông ta leo lên được chức quyền
kia.
Các nền quân chủ chuyên chế cha truyền con nối có ưu thế rất lớn là lợi
ích gia đình luôn luôn gắn bó chặt chẽ với lợi ích Nhà nước, không một giây
phút nào nó bị bỏ rơi. Tôi không rõ liệu trong các nền chuyên chế đó công
việc có trôi chảy hơn ở nơi khác chăng. Nhưng ít ra thì tốt xấu ra sao bất
biết, bao giờ cũng luôn luôn có một ai đó chăm lo mọi việc.
Còn ở các Nhà nước do bầu cử, khi gần tới kì tuyển cử và một thời gian
dài trước kì bầu cử, các guồng máy chính quyền như thể bị bỏ mặc cho nó tự
vận hành mà thôi. Không hồ nghi gì hết, ta có thể kết hợp luật lệ sao cho
việc tuyển cử được tiến hành một lần là xong và tiến hành cho nhanh, sao
cho cái ghế hành pháp không một lúc nào bị trống. Nhưng bất kể ra sao, mặc
cho các nỗ lực của nhà lập pháp, thì vẫn cứ có chỗ trống trong đầu óc con
người.
Khi sắp tới kì tuyển cử, người đứng đầu ngành hành pháp chỉ còn nghĩ tới
cuộc đấu đang tới. Ông ta không còn tương lai nữa. Ông ta không thể quyết
định điều gì và chỉ có thể yếu ớt theo dõi điều gì đó có thể sẽ do một người
khác hoàn thành. “Tôi rất sẵn sàng chờ lúc rút lui,” tổng thống Jefferson viết
ngày 21 tháng Giêng năm 1809 (sáu tuần trước ngày bầu cử), “đến nỗi tôi
chẳng còn tham dự gì nữa vào công việc ngoài chuyện phát biểu ý kiến.
